«Είκοσι και ένας λόγοι για μία επίσκεψη στο Άγιο Όρος»!!!
Δημοσιεύτηκε: Σάβ Οκτ 14, 2006 4:37 pm
«Είκοσι και ένας λόγοι για μία επίσκεψη στο Άγιο Όρος»
Ανδρέας θ. Μάντης
Διπλωμ. Μηχ/γος Ηλ/γος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Πάντα είχα την έντονη επιθυμία να κάνω ένα ταξίδι στο ένδοξο παρελθόν, για να δω, να νιώσω και να ζήσω το χρώμα, τη μυρωδιά και την πατίνα του χρόνου, μιας άλλης νοσταλγικής εποχής, ενός πάλαι ποτέ διαλάμψαντος κραταιού πολιτισμού, αυτού του Ελληνικού Βυζαντίου.
Όμως δεν επιθυμούσα παράλληλα να επισκεφθώ ένα νεκρό και αμίλητο κόσμο, ένα μουσείο, ένα παρελθόν, για να περιεργασθώ, να φωτογραφίσω, να διηγηθώ και να γράψω τα πάσης φύσεως εκεί που θα συναντούσα «εκθέματα». Δεν ήθελα δηλαδή η «μηχανή του χρόνου», να αποτελέσει το εργαλείο μιας εικονικής και μόνον μετάβασης, αλλ’ επιθυμούσα να υπαγορεύεται το ταξίδι μου αυτό από την έκτη άϋλη αίσθηση, την εσωτερική ανησυχία, την ακατανίκητη έλξη, τη φιλοσοφία, το θρησκευτικό συναίσθημα και την έγνοια για την πέραν του αισθητού ζωή, την ορμή και τον πόθο της φυγής από του «ενθάδε» σε αναζήτηση του μεταφυσικού «επέκεινα».
Η αναζήτηση αυτή, με οδήγησε στο κομμάτι γης αληθινής που έζησε εκτός χρόνου, στη γιγαντιαία Χαλκιδική τρίαινα, σε εκείνη τη γλωσσίδα ελληνικής γης που πλέει ειρηνικά και μακάρια στους αφρούς του Αιγαίου και έχει μήκος λίγο περισσότερο από εξήντα χιλιόμετρα και πλάτος μεταξύ οκτώ και δώδεκα, εκεί που ο μεγαλόπρεπος βραχώδης κώνος της κεραυνόπληκτης κορυφής του θείου ΄Αθω (2033μ.) κατεβαίνει από τα σύννεφα και πέφτει κατ’ ευθείαν στα κατάμαυρα βάραθρα του Πόντου (1200 μ.).
Στο χώρο εκείνο της απόκοσμης άκρας γαλήνης, της μακαριότητας και της νηφαλιότητας, στο χώρο της φυσικής καλλονής, των σχημάτων, των χρωμάτων, των αρωμάτων και του υπερχιλιόχρονου ένδοξου αλλά και παρεξηγημένου εν πολλοίς Βυζαντίου, αυτού της άκρας ταπείνωσης, της ειλικρινούς μετανοίας, της νοεράς προσευχής, του άκτιστου θαβώρειου φωτός, του χρέους, της ανιδιοτέλειας και της καθολικής πνευματικότητας.
Θέλοντας να παρακινήσω κάποιον, που έχει έστω μία μικρή απλή ανησυχία κι ένα τρεμάμενο εσωτερικό κόσμο αναζήτησης και που ενδιαφέρεται να προχωρήσει και να κάνει έστω και το πρώτο βήμα μίας επίσκεψης και ενός προσκυνήματος ίσως αργότερα, γράφω τους παρακάτω λόγους, που πιθανόν να προξενήσουν σε ορισμένους κάποιες ευχάριστες εκπλήξεις, αλλά παράλληλα πιστεύω ότι μπορεί να αποζημιωθεί για το χαμένο του χρόνο από την ανάγνωση αυτών των ταπεινών γραμμών.
1. Εδώ, στον πνευματικό λειμώνα της Κυρίας Θεοτόκου και στο αγιορείτικο γραφικό περιβάλλον, θα δείτε να γαληνεύει και ο πιο ταραγμένος, κουρασμένος και πολύμοχθος σημερινός άνθρωπος, με τις ήρεμες κατανυκτικές ακολουθίες στα μισοφωτισμένα καθολικά και παρεκκλήσια των μοναστηριών, και τις υπέροχες βυζαντινές ψαλμωδίες που βγαίνοντας από τα βάθη της καρδιάς, αποθέτουν βάλσαμο στην ψυχή του κάθε ταλαιπωρημένου.
Με την αδιάκοπη λατρεία κατά το γνήσιο αγιορείτικο τυπικό, την άσκηση, τον
κανόνα, την προσευχή, τις πνευματικές ψυχωφελείς συζητήσεις με τους πατέρες των
Μονών και τους ερημίτες των Σκητών δίπλα στις φιάλες και τα κιόσκια, μέσα στα
Αρχονταρίκια, κάτω από τα βαθύσκια κυπαρίσσια , τις καστανιές και τις απλωταριές
υπό τον ξάστερο έναστρο μάλιστα ουρανό της ευλογημένης τούτης γης, με χρόνο
αναφοράς τη βυζαντινή ώρα και το παλιό ημερολόγιο που αρχίζει να μετρά από τη
δύση του ηλίου η πρώτη, και να υπολείπεται κατά 13 ημέρες του νέου Γρηγοριανού
το δεύτερο.
2. Εδώ θα μάθετε για την περίφημη νοερά ή καρδιακή προσευχή που λέγεται εσωτερικά και εγκάρδια όλες τις ώρες της μέρας και της νύχτας «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με τον αμαρτωλό», που δίνει ένα μέτρο της υψίνοιας, της ολοκλήρωσης και της αγιότητας, και θα ακούσετε επίσης τον συνήθη και προσφιλή χαιρετισμό που ανταλλάσσουν με βαθιά υπόκλιση μετανοίας οι ασκητικές γεροντικές φυσιογνωμίες.
- Ευλογείτε πάτερ.
- Ο Κύριος !…
3. Εδώ θα ακούσετε για τη έμπρακτο εφαρμογή της ησυχαστικής θεωρίας ( 14ος αιώνας), δηλ. του χριστιανικού μυστικισμού και της θεολογίας του. Γρηγορίου του Παλαμά και του κινήματος των Κολλυβάδων (18ος αιώνας) που αναζωογόνησε πνευματικά την Εκκλησία με το πνεύμα του αναστάσιμου χαρακτήρα της Κυριακής και της συχνής θείας μετάληψης των τιμίων δώρων και των μνημόσυνων των κεκοιμημένων αδελφών κατά την ημέρα αυτή και μόνον του Σαββάτου.
4. Εδώ θα θαυμάσετε τα σκιερά δάση από πυκνές καστανιές, πεύκα και ρωμαλέα έλατα, τα άλση από λεπτοκαρυές, τα ασπάλαθρα , τις αγριοχαρουπιές, τα σέρια, τα βρυάκια, τα άγρια κρίνα, τα αυτόφυτα μανουσάκια, τα άγρια ζουμπούλια, τα γαλάζια γιούλια, τα βάγια, τους κέδρους, τις δαμασκηνιές, τις βυσσινιές, τις αμυγδαλιές, τις καρυδιές, τις φουντουκιές, τις οξιές, τα πουρνάρια, όλη τη μοσχοβολούσα γη με τη χλωρίδα του εκπληκτικού αριθμού των 1471 φυτικών ειδών, όπου το πράσινο πνίγεται στους αφρούς και το γαλάζιο της θάλασσας και στα κατάλευκα βότσαλα, των αμέτρητων ζαφειρένιων κολπίσκων και ευωδία λεπτή και μεθυστική αναδύεται από τα άνθη του ήρεμου τοπίου, του ζουζουνίσματος των μελισσών, του γλυκού κελαηδίσματος των πουλιών και τους κρουσταλλένιους ήχους των άφθονων καθαρών νερών των πηγών, των ρεμάτων και των καταρρακτών.
5. Εδώ θα βρείτε τη μοναδική σε όλο το χριστιανικό κόσμο μοναστική πολιτεία, στην οποία έχουν εγκαταβιώσει από τον 10ο αιώνα χιλιάδες μοναχοί στα επιβλητικά οικοδομήματα των είκοσι βασιλικών, πατριαρχικών και σταυροπηγιακών αθωνικών μονών, των καλά οχυρωμένων δηλαδή πολιχνών του ελληνικού μεσαίωνα, κατά τη σειρά κτίσης και ιεράρχησης, της Μεγίστης Λαύρας, του Βατοπαιδίου, των Ιβήρων, του Χιλανδαρίου, του Διονυσίου, του Κουτλουμουσίου, του Παντοκράτορα, του Ξηροποτάμου, του Ζωγράφου, του Λοχειαρίου, του Καρακάλλου, του Φιλοθέου, της Σίμωνος Πέτρας, του Αγ. Παύλου, της Σταυρονικήτα, του Ξενοφώντος, του Γρηγορίου, του Εσφιγμένου, του Αγ. Παντελεήμονα και της Κωσταμονίτου.
Εδώ Θα φιλοξενηθείτε στις δώδεκα ιδιόρρυθμες σκήτες, τη νέα σκήτη, την Αγ. Άννα,
τα Κατουνάκια, τα Καρούλια, τις Καρυές, τα Καυσοκαλύβια, του Αγ. Βασιλείου, του Αγ
. Παντελεήμονα, του Τίμιου Πρόδρομου, του Ευαγγελισμού και του Αγ. Δημητρίου.
Εδώ θα ευφρανθείτε στα κελιά του Μπουραζέρι και τα πάμπολλα καθίσματα κι εδώ
τέλος θα ξεκουραστείτε στις καλύβες και τα σπίτια και θα εντυπωσιασθείτε με τα
ησυχαστήρια ή ασκηταριά της έρημου του Αγ. όρους.
6. Εδώ θα αντικρίσετε την καθαρά βυζαντινή Πολιτεία, της οποίας τις βάσεις του κοινοβιακού μοναχισμού έθεσε το 961 μ.Χ. ο όσιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης, ο συμμαχητής, ο φίλος και ξομολόγος του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά – που ήθελε και αυτός να μονάσει όπως τουλάχιστον ήλπιζε μετά την παραίτησή του από τον θρόνο της βασιλεύουσας,– και που παρεχώρησε αρχικά 100 λίτρα χρυσού, για το χτίσιμο του πρώτου μοναστηρίου της Μεγίστης Λαύρας από τα λάφυρα της εκστρατείας του στη Κρήτη και με την υπογραφή και το χρυσόβουλο, του Αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή, έθεσε σε ισχύ τις κανονιστικές διατάξεις του Α΄ τυπικού το 972 μ.Χ., του βασικού δηλαδή νόμου του Άθω του γραμμένου πάνω σε δέρμα τράγου και ονομάστηκε εκ τούτου ο «τράγος» ενώ το 1046 μ.χ ο Κων/νος Μονομάχος επικύρωσε με την υπογραφή του Β΄ τυπικού, τον οριστικό κανονισμό της Ιερής Χερσονήσου και προέκυψε, το γνωστό σ’ όλους μας «άβατο»,αφού απαγορεύτηκε να πατήσει το πόδι οποιουδήποτε θηλυκού σε αυτούς του τόπους.
7. Εδώ θα θαυμάσετε τα κομψά καλλιτεχνικά δημιουργήματα της αργυροχρυσοχοϊας και της χρυσοχοΐας που αποτυπώνονται στα διάφορα σκεύη της λατρείας και τα περίτεχνα έργα της ξυλογλυπτικής και της μαρμαρογλυφικής, με τις εξαίσιες κατασκευές των μαρμάρινων φιαλών αγιασμού, τις κρήνες, τα σιντριβάνια, τα κωδωνοστάσια κλπ, τις μικρογραφίες της ζωγραφικής των χειρογράφων των περγαμηνών ειληταρίων, των παπύρων, των τετραβάγγελων κ.λ.π. θεωρούμενος ο δεύτερος μετά το Βατικανό, σε συγκεντρωμένους περισ
σότερους καλλιτεχνικούς θησαυρούς , χειρόγραφων και έντυπων βιβλίων χώρος του πλανήτη μας!
8. Εδώ θα δείτε τις υπερκόσμιες πνευματικές και θείες καλλιτεχνικές ασκητικές παραστάσεις, τις ιστορημένες από το ταπεινό βυζαντινό ζωγραφικό χρωστήρα ,με τις τοιχογραφίες του φρέσκου και των φορητών εικόνων με το σοφό χειρισμό του αβγού, του ξυδιού, της ώχρας, της σιέννας, της όμπρας και του τιτανίου. Το πυρρό χρώμα των έργων της Μακεδονικής σχολής του Κυρ’ Μανόλη Πανσέληνου στο Πρωτάτο των Καρυών, της Κρητικής σχολής με την Παλαιολόγια τεχνοτροπία του Θεοφάνη, του Τζώρτζη και του φράγκου Κατελάνου στη Λαύρα και στη Σταυρονικήτα, και του Διονυσίου του εκ Φουρνά Ευρυτανίας, μακριά από την Ιταλορωσσική αγιογραφία της μεταρρύθμισης και τα μπαρόκ στοιχεία, με τη ζαχαρένια και αποκρουστική ωραιοφάνεια των προσώπων αλλά και τους σημερινούς αυθεντικούς βυζαντινούς αγιογραφικούς οίκους των Παχωμαίων, των Ιωσαφαίων, των Δανιηλαίων, των Καρτσωναίων, των Αβραμαίων και των λοιπών μοναχών (στο κελί του Μπουραζέρι που είναι κοντά στις Καρυές, ο ελάχιστος χρόνος αναμονής παραγγελίας για την ιστόρηση μιας φορητής βυζαντινής εικόνας είναι το λιγότερο οκτώ χρόνια !)
9. Εδώ, θα αντικρίσετε τους μοναστικούς οικισμούς του Ακράθω και τις αετοφωλιές της «Ερήμου» με τα φρικτά Καρούλια και τα Κατουνάκια , σε τόπο άγριο, άνυδρο, ερημικό, πάνω σε απόκρημνους και επικίνδυνους βράχους, που γίνονται βατοί μόνο με αλυσίδες και αερόσκαλες, όπου βυσσοδομεί κάτω η αγριεμένη και φουρτουνιασμένη θάλασσα του Αιγαίου, όπου ούτε κηπάριο, ούτε δενδρύλλιο πρασινοβολεί και όπου ασκητές και ερημίτες βυθισμένοι νύχτα και μέρα στην προσευχή και την πνευματική άσκηση, αποκομμένοι παντελώς από τα εγκόσμια, υμνούν και δοξάζουν συνέχεια το Θεό, ενώ στην παροχή της φτωχής τροφής, συμβάλλουν οι διερχόμενοι με πλοιάρια και καΐκια μοναχοί και προσκυνητές, αποθέτοντας σε κρεμαστά καλάθια την «ευλογία» τους, ξηρό κριθαρένιο παξιμάδι και θρούμπες ελιές.
10. Εδώ θα κάνετε ατέλειωτες πεζοπορίες πάνω σε λιθόκτιστα μονοπάτια και τοξοειδή πέτρινα γεφύρια σε όμορφα ποταμάκια με κατακάθαρα αναβλύζοντα και τρεχούμενα νερά και θα απολαύσετε θαυμάσιες διαδρομές, μέσα στη μοναδική φύση του ¨Όρους, κάτω από βαθύσκια πλατάνια, κυπαρίσσια, καστανιές, μυρτιές και πυκνά φυλλώματα από τα οποία δεν περνάει και η παραμικρή ηλιαχτίδα φωτός, και θα σας μείνει αξέχαστη οι υπέροχες διαδρομές Καρυών – Ιβήρων, Καρυών – Παντοκράτορα , Καρυών - Φιλοθέου, Βατοπέδι –Αγ.Δημητρίου.
11. Εδώ θα θαυμάσετε την πολίχνη, που εμπνέει τόση αυστηρότητα, τόση κατήφεια, τόση μελαγχολία και τόση περίσκεψη, την Πρωτεύουσα της μοναστικής πολιτείας, την σκήτη των Καρυών, όπου βρίσκεται ο αρχαιότερος ναός του όρους το Πρωτάτο, με την πασίγνωστη εικόνα της Παναγίας «Άξιον Εστί», και τις τοιχογραφίες του Μανουήλ Πανσέληνου. Τότε θα συνειδητοποιήσετε την μοναδική ιδιοτυπία του Άθω, έναντι άλλων περιοχών του κόσμου, όπου δεν υπάρχει γέννηση παιδιού, δεν έχουν ακουστεί παιδικές φωνές, γέλια, κλάματα νανουρίσματα, και κανακέματα, δεν ευλογήθηκε βρεφική κούνια, βάπτιση κλπ. Εδώ θα έχετε την ευκαιρία να θαυμάσετε τον μεγαλύτερο ναό του Όρους, των Βαλκανίων και τον μεγαλοπρεπέστερο ίσως της Ανατολής, την ρωσική εκκλησία του Αγ. Ανδρέα, κατασκευασμένη από τεράστιους μαρμάρινους ογκόλιθους που μεταφέρθηκαν με καράβια από την αχανή Ρωσία και που βρίσκεται μέσα στο σεράι και δίπλα στην γεραρά Αθωνιάδα, Εκκλησιαστική Ακαδημία, το εκκλησιαστικό γυμνάσιο και λύκειο, όπου στους κόλπους της φιλοξενούνται μικροί ρασοφόροι και μη και μαθητές, στην χορεία των οποίων ν συγκαταλέχθηκαν στο παρελθόν, ο Ρ. Φεραίος και ο Αγ. Κοσμάς ο Αιτωλός. Με θέα τα κονάκια όπου στεγάζονται οι αντιπροσωπίες των μοναστηριών, το κτίριο της Κοινότητας και της Πολιτικής Διοίκησης και τα λιγοστά μικρά αρχέγονα μαγαζιά, που θυμίζουν μπακάλικα της δεκαετίας του ’50 της Αθήνας, θα ολοκληρώσετε την αναγνώριση της περιοχής.
12. Εδώ θα δείτε να εργάζονται οι πατέρες στα διάφορα διακονήματα, δηλαδή στις τακτικές εργασίες μέσα στο κοινόβιο μοναστήρι, όπως αυτό του αρχοντάρη, του βηματάρη, το δοχειάρη, του πορτάρη, του εκκλησιαστικού, του ταμβάκη, του τυπικάρη, του βουρδουνάρη, του γιατρού, του νοσοκόμου, του οικονομικού, του αρσανάρη, του ωρειάρη, του τραπεζάρη, του καμπανάρη και αν είναι κελλιώτες θα παρατηρήσετε την επίδοση στο εργόχειρό τους, δηλαδή θα βρείτε ξυλογλύπτες, ιερορράπτες, βιβλιοδέτες, αργυροχόους και άλλους τέλος, να φτιάχνουν λιβάνι, σκούφους, ζώνες, κομποσκοίνια, άμφια, σταυρούς, καντήλια, λουκούμια, κουτάλια, γουδοχέρια, σφραγίδες για πρόσφορα κι άλλα πολλά, πάντα στον αγώνα μιας λιτής και στερημένης αλλά αξιοπρεπούς ζωής.
13. Όλα τα μοναστήρια, οι σκήτες και τα κελιά του Όρους κατέχουν παλιές θαυματουργές εικόνες της Θεοτόκου, με αναρίθμητα πολύτιμα αναθήματα μεγάλης θρησκευτικής και καλλιτεχνικής αξίας, ενώ οι παρακλήσεις προς την Παναγιά είναι καθημερινές και πολλές και οι χαιρετισμοί και οι ολονυκτίες στο Πρόσωπό της γίνονται μέρα – νύχτα, έστω κι αν ακόμη οι μοναχοί καθαρίζουν πατάτες, κουκιά, αγκινάρες κ.λ.π. κατά την «παγκοινιά», την κοινή τους τουτέστιν απασχόληση. Ο επισκέπτης θα προσκυνήσει την Παναγία την Οικονόμισσα και την Κουκουζέλισσα στην παλαίφατο Μεγίστη Λαύρα, την Παναγιά την Βηματάρισσα, την Παραμυθία, την Εσφιγμένη, και την Αντιφωνήτρια στο Βατοπαίδι, την Πορταϊτισσα στην Ιβήρων-που αναγνωρίζεται ότι έχει τα πρεσβεία τιμής και δεν βγαίνει ποτέ από το Άγιο Όρος- την Τριχερούσα και Γαλακτοτροφούσα, στο Χιλανδάρι, την Μυροβλύτισσα στη Μονή Διονυσίου, την Παναγία Φοβερά Προστασία και την Γερόντισσα στο Κουτλουμούσι, την Παναγία Γοργοεπήκοο στη Μονή Δοχειαρίου, την Παναγία τη Γλυκοφιλούσα στη Μονή Φιλοθέου, την Παλαιολογίνα στην Γρηγορίου, την Παναγία την Αντιφωνήτρια και Οδηγήτρια στη Μονή Κωσταμονίτη και την Παναγία την Αρσανά στην Μονή Εσφιγμένου και βέβαια η εφέστια εικόνα της Παναγίας «Άξιον Εστί» με το μαλαμοκαπνισμένο υποκάμισο, που βρίσκεται στο Ιερό Βήμα του ναού του Πρωτάτου των Καρυών. Πολλά επίσης τα ιερά λείψανα αγίων που βρίσκονται σε θήκες χρυσές και αργυρές, προσφορές των αυτοκρατόρων, κι αποτελεί μεγάλη ευλογία η προσκύνησή τους, η κάρα του ιερού Χρυσοστόμου, το χέρι του τιμίου προδρόμου ,το πόδι της Αγ. Άννας, η κάρα του Μεγ Βασιλείου, ο βραχίων του Αγ.Γεωργίου, το χέρι της Μαρίας της Μαγδαληνής, τεμάχιο των λειψάνων του Αγ.Ανδρέα, του Αγ. Χαραλάμπους, του Αγ.Νεκταρίου, του Αγ.Δημητρίου κι άλλων πολλών Αγίων, Οσίων και Ασκητών.
14. Εδώ θα ακούσετε τα σιδερένια σήμαντρα και τα ξύλινα τάλαντα που καλούν τους καλόγερους στις ακολουθίες και θα θαυμάσετε τους επιδέξιους καμπανάρηδες σε μια πανδαισία ήχων τις πρώτες πρωινές ειδικά ώρες με καταιγισμό των κωδωνοκρουσιών σε αγιορείτικους παναρμόνιους και εξωκόσμιους ήχους από τους δέκα κρουόμενους συγχρόνως κώδωνες, τέσσερις με τα χέρια, δύο με τα δόντια και τέσσερις με τα πόδια. Οι περισσότερες παλιές καμπάνες του Αγίου Όρους είναι κατασκευασμένες στη Ρωσία - με την πιο μεγάλη απ΄ αυτές, πρώτη των Βαλκανίων και δεύτερη του κόσμου, στην Ρώσικη μονή του Αγίου Παντελεήμονα, που έχει περιφέρεια 2,71μ και βάρος 13 τόνων να ακούγεται μέχρι την άκρη της χερσονήσου - δίνουν τη χροιά και το ύφος της αρχής, του μέσου και του τέλους μιας ακόμη αγιορείτικης μέρας.
15. Εκεί θα καθίσετε να φάτε στις κοινές τράπεζες των μονών - στις όμορφα διαμορφωμένες και διακοσμημένες αίθουσες με τις θαυμάσιες τοιχογραφίες και τους μαρμάρινους ή ξύλινους πάγκους - τα νοστιμότατα φαγητά που φτιάχνονται από είδη που καλλιεργούνται στα μποστάνια των μοναστηριών, τα φασολάκια, τις μπάμιες, τα κολοκύθια, τις μελιτζάνες, τις ντομάτες, τα αγγούρια, τα κουκιά, τα μαρούλια, τα λάχανα, τις πατάτες, τα λεμόνια, τα σταφύλια, τα μήλα και τις ελιές, το ψάρι, , τα ρεβίθια, τις φακές, τα φασόλια, τις αγκινάρες κ.λ.π. μαγειρεμένα όλα με τον γνωστό καλογερικό υγιεινό τρόπο και καθώς θα τρώτε, θα ακούτε τον Αναγνώστη ψηλά από τον άμβωνα, να διαβάζει βίους και συναξάρια αγίων και άλλα πατερικά κείμενα.
16. Εδώ θα θαυμάσετε τους επιβλητικούς αμυντικούς βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς πύργους με τις πολεμίστρες που θυμίζουν άλλες μακρινές και ταραγμένες εποχές, αυτές των λεηλασιών και των
καταστροφών, ενώ θα εντυπωσιαστείτε από τους αρσανάδες που κτισμένοι με πέτρες, έχουν καμάρες και ξύλινες μεγάλες πύλες για να αποτραβούν οι μοναχοί και οι υποτακτικοί τους τα μοτόρια και τις βάρκες των μονών και να τα προστατεύουν από τους βοριάδες του Συγγιτικού πελάγους.
17. Εδώ θα ακούσετε λαμπρές βυζαντινές αγγελικές ψαλμωδίες από αηδονόστομους χορούς αγιορειτών πατέρων, τους περίφημους καλλίφωνους ψαλτάδες, του Βατοπαιδίου και της Σιμωνόπετρας ως και τους άφθαστους Θωμάδες, Δανιηλαίους και Αγιαννανίτες από τα κατουνάκια και την Αγία Άννα(μικρή και μεγάλη). Πρόκειται περί εκλεκτών μαίστόρων της βυζαντινής μονοφωνικής μουσικής, που αποδίδουν με εντυπωσιακό αγιορείτικο τρόπο τους ύμνους, τα δοξαστικά, τα απόστιχα, τα κεκραγάρια, τα ανοιξαντάρια, τους πολυελέους, τα ευλογητάρια, τους εξάψαλμους. Η πανδαισία των μουσικών γλυκόφθογγων ήχων, μαζί με την άπλετο φωτοχυσία από τα εκατοντάδες καθαρά μελισσοκέρια που κοσμούν τους τεράστιους χορούς των πολυελέων, που κυκλικά ταλαντεύονται με τις μακριές αλυσίδες τους καθώς είναι κρεμασμένοι από τους τρούλους των καθολικών, δίνουν μια εικόνα εντυπωσιασμού και μεγαλοπρέπειας ημερών Βυζαντίου κατά τις ολονύχτιες αγρυπνίες- παννυχίδες- τις πανηγύρεις και τις μεγάλες γιορτές, ένα πραγματικά συγκλονιστικό θέαμα καθαρά βυζαντινού αυτοκρατορικού τυπικού, όπως αυτού της Αγίας του Θεού Σοφίας, της Βασιλεύουσας. Οι μαύρες φιγούρες των αεικίνητων αρνησίκοσμων μοναχών να βρίσκονται σε μια διαρκή κίνηση επί δέκα και πλέον ολόκληρες ώρες, με τους κανονάρχους να τρέχουν από αναλόγιο σε αναλόγιο και τον Καθηγούμενο να ψέλνει από τον επισκοπικό θρόνο, φορώντας τον χρυσοΰφαντο ηγουμενικό μανδύα, και κρατώντας την χρυσοποίκιλτη πατερίτσα του είναι στιγμές πανδαισίας και ανείπωτης χαράς και ευχαρίστησης.
18. Εδώ θα περιεργαστεί και θα εντυπωσιαστεί από τους ανεκτίμητους θησαυρούς και τα κειμήλια της βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης που υπάρχουν στα σκευοφυλάκια των μοναστηριών, που θεωρούνται τα πιο σημαντικά αμέσως μετά το Βατικανό και την Αγία Αικατερίνη του Σινά. Το στέμμα, η φαρέτρα και ο σάκος των Νικηφόρου Φωκά και Τσιμισκή, τα «νινιά» της Αυτοκράτειρας Θεοδώρας, στα οποία προσευχόταν κρυφά την περίοδο της εικονομαχίας όσες φορές έβρισκε ευκαιρία, στα μικρά εκείνα κομψοτεχνήματα των δίπτυχων με το Χριστό ευλογούντα και την Παναγία βρεφοκρατούσα όταν ο σύζυγός της Αυτοκράτορας Θεόφιλος ήταν ένας από τους μεγαλύτερους και αμείλικτους διώκτες των εικονισμάτων. Τον Ίασπι, στην μεγίστη μονή του Βατοπεδίου, ένα αβαθές κύπελλο του Κομνηνού Παλαιολόγου, ύψους 25 εκατοστών και πλάτους 20, που όμοιό του δεν υπάρχει σε όλο τον κόσμο καθώς είναι ένα φύραμα χημικό πολύτιμων λίθων από πέτρα κιτρινωπή, διαφανή όπως ο αλάβαστρος ,με νερά αιματόχροα σαν το ρουμπίνι και άλλα πρασινοφέγγοντα όπως το ζαφείρι, που εξακολουθεί ακόμη να είναι μυστήριο η σύνθεσή του. Η αργυρή λεμονιά με τα χρυσά λεμόνια και η κινούμενη κανδήλα στην Ιβήρων αποτελούν τέλος ένα δείγμα εξαίρετης τέχνης. Πλουσιότατες συλλογές, με σπανιότατα παλιά βιβλία, αρχέτυπα ανεκτίμητης αξίας χειρόγραφων κωδίκων που ξεπερνούν τα 12.000 περίπου, με έργα των μεγάλων πατέρων του 4ου αιώνα και των αρχαίων τραγικών ποιητών Αισχύλου, Σοφοκλή και Ευριπίδη και Πίνδαρου, του φιλοσόφου Αριστοτέλη και τις γεωγραφίες του Κλαύδιου Πτολεμαίου συναριθμίζονται στα κειμήλια των μοναστηριών. Τέλος θα μπορέσει να δει και να προσκυνήσει το μεγαλύτερο κομμάτι Τιμίου Ξύλου του κόσμου στην Μονή του Ξεροπόταμου, την τίμια ζώνη της Θεοτόκου στο Βατοπέδι, τα δώρα των μάγων στον Άγιο Παύλο, και τόσα άλλα.
19. Θα μπορέσει να γευθεί τα κόλλυβα που είναι το γλύκισμα των μοναχών των κοινοβίων, ένα έργο ζαχαροπλαστικής τέχνης με σχήματα και παραστάσεις που γίνονται με χρωματιστή ζάχαρη, κατά τις πανηγύρεις των Μονών και του εορτάζοντα Αγίου της ημέρας η το καθημερινό πιατάκι στη μνήμη των τεθνεώτων αδελφών, των κτητόρων και των ανακαινιστών. Κάθε μέρα μνημονεύονται οι ηγούμενοι της τελευταίας 100ετίας και οι Ιερείς και μοναχοί της τελευταίας 30ετίας. Το ψωμί και το λάδι που αποτελεί το βασικό συστατικό του γεύματος και του δείπνου των μοναχών είναι μια υγιεινή διατροφή, που τηρούμενων των αναλογιών, εξασφαλίζει μια ζωή απαλλαγμένη ασθενειών ως τα βαθιά γεράματα, στους Μοναχούς.
Θα δοκιμάσει ανάλαδα φαγητά μια φορά την ημέρα, την Τετάρτη και Παρασκευή και
θα πιει το αγιορείτικο μπρούσκο κρασί που γίνεται με παραδοσιακό
τρόπο.
20. Εκεί θα απολαύσει το αγιορείτικο καθιερωμένο κέρασμα, με το λουκούμι, τον καφέ το ρακί και το κρυσταλλένιο τρεχούμενο νερό που προσφέρει στον προσκυνητή με χαρά και πηγαίο αυθορμητισμό ο Αρχοντάρης του Μοναστηριού, ο υποτακτικός ή ο γέροντας της σκητιώτικης καλύβας ενός χωριάτικου δηλαδή νοικοκυρεμένου σπιτιού.
Θα επισκεφθεί τα εργαστήρια ζωγραφικής όπου θα δει τη συνοδεία να επιδίδεται
μετά από προσευχή και νηστεία στην βυζαντινή καλλιτεχνική αγιογραφία της
αβγοτέμπερας.
Θα επισκεφθεί τα τέλεια ξυλουργεία που κατασκευάζουν στασίδια, εικονοστάσια,
πόρτες, παράθυρα, ντουλάπια, πάγκους, γραφεία κ.λ.π. με τη χρήση της ξυλείας
των δένδρων του ¨Ορους .
Θα περάσει από τα περιποιημένα μποστάνια, τους κήπους και τα περιβόλια τους,
Ενώ θα προσκυνήσει το Κυριακό , τον κεντρικό ναό της Σκήτης ή το παρεκκλήσι
που είναι ενσωματωμένο στην Καλύβα, και θα δείτε τους ερημίτες να γεμίζουν τον
ασκητικό τους ντορβά με κανένα πρόσφορο και κηπουρικό – ευλογία της Μονής ή της
Καλύβας – και να φεύγουν και πάλι για τα ησυχαστήριά τους.
21. Εκεί θα ακούσετε κατανυκτική αργόσυρτη, γλυκιά, γεμάτη χαροποιό πένθος τη ψαλμωδία του όρθρου της θείας λειτουργίας ή την πολύωρη και κοπιαστική αγρυπνία με κάθε λέξη χρωματισμένη με το νόημά της και θα δείτε να ξεπροβάλλουν στο μισοσκόταδο του ναού οι μαύρες σιωπηλές σκιές του ράσου και του κουκουλιού των Γεροντάδων με τον Κανονάρχο και τον Εκκλησιαστικό να περιφέρονται σαν πρόθυμοι άγγελοι από αναλόγιο σε αναλόγιο και από εικόνα σε εικόνα. Στο έξοχου καλλονής περιβάλλον, το φυσικό μεγαλείο του τόπου, το ορεινό ανώμαλο κατάφυτο παρθένο έδαφος που αποτελεί μαγευτικό κυριολεκτικά πανόραμα μαζί με τα άφθονα και γλυκά κελαρίζοντα νερά, τις μελωδίες των πουλιών, την ευωδία των φυτών, τον καθαρό αέρα δημιουργούν τον επίγειο παράδεισο και είναι το πρώτο στοιχείο που σου προξενεί ιλαρότητα, γαλήνη και βαθύτατη συγκίνηση, που συμπληρώνουν τα θάμβος και η ωραιότητα των καθολικών, των Κυριακών και των κατανυκτικών αγιορείτικων παρεκκλησίων, ιερών ακολουθιών, άρθρου βαθέως των χειροσημάντρων και των κωδωνοκρουσιών, η ιεροπρεπής παράδοση που είναι το δεύτερο στοιχείο έλξης ακολουθείται αιώνες τώρα. Η σκέψη όμως ότι επί χίλια και παραπάνω χρόνια μυριάδες μυριάδων ασκητές – ερημίτες πέρασαν από το Άγιο Όρος και νοστάλγησαν τη ζωή της αφιέρωσης, της ησυχίας και της εσωστρέφειας και στράφηκαν στον αγώνα, στη στέρηση, στον κόπο, στον πόνο, στην εγκράτεια, στην ακτημοσύνη, στην υπακοή και στην χαρμολύπη και πέταξαν στην άκρα ησυχία, στην συνεχή και διαρκή έκσταση και σε μία ατέλειωτη και απερίσπαστη προσευχή που τους οδήγησε με μία θυσία ζωντανή στη νοητή κορυφή του αιώνιου, όντως Άθω, στη θέωση, στην ένωση με το θεό που είναι το βασικότερο στοιχείο που σε κάνει να θαυμάζεις, ότι ακριβώς συγκίνησε και τον Άγιο των γραμμάτων τον κοσμοκαλόγερο Αλεξ. Παπαδιαμάντη που έζησε μήνες του Ευαγγελισμού και τον συντοπίτη του Αλεξ. Μωραϊτίδη που πέθανε ως μοναχός Ανδρόνικος κατά το «πάντα γαρ εκεί καλά και ωραία, δυνάμενα και όμματα τέρψαι και ψυχήν ωφελήσαι». Αρκεί να καταλάβεις ότι ο Ανατολικός Μοναχισμός είναι αυτός του αναχωρισμού, της περισυλλογής και όχι του κοινωνικού ορθολογισμού της Δύσης, ότι το μοναχικό ιδεώδες σημαίνει άρνηση του κόσμου και των μερίμνων και που έχει αυστηρά πνευματική και θρησκευτική αποστολή.
Ανδρέας θ. Μάντης
Διπλωμ. Μηχ/γος Ηλ/γος Μηχανικός Ε.Μ.Π.
Πάντα είχα την έντονη επιθυμία να κάνω ένα ταξίδι στο ένδοξο παρελθόν, για να δω, να νιώσω και να ζήσω το χρώμα, τη μυρωδιά και την πατίνα του χρόνου, μιας άλλης νοσταλγικής εποχής, ενός πάλαι ποτέ διαλάμψαντος κραταιού πολιτισμού, αυτού του Ελληνικού Βυζαντίου.
Όμως δεν επιθυμούσα παράλληλα να επισκεφθώ ένα νεκρό και αμίλητο κόσμο, ένα μουσείο, ένα παρελθόν, για να περιεργασθώ, να φωτογραφίσω, να διηγηθώ και να γράψω τα πάσης φύσεως εκεί που θα συναντούσα «εκθέματα». Δεν ήθελα δηλαδή η «μηχανή του χρόνου», να αποτελέσει το εργαλείο μιας εικονικής και μόνον μετάβασης, αλλ’ επιθυμούσα να υπαγορεύεται το ταξίδι μου αυτό από την έκτη άϋλη αίσθηση, την εσωτερική ανησυχία, την ακατανίκητη έλξη, τη φιλοσοφία, το θρησκευτικό συναίσθημα και την έγνοια για την πέραν του αισθητού ζωή, την ορμή και τον πόθο της φυγής από του «ενθάδε» σε αναζήτηση του μεταφυσικού «επέκεινα».
Η αναζήτηση αυτή, με οδήγησε στο κομμάτι γης αληθινής που έζησε εκτός χρόνου, στη γιγαντιαία Χαλκιδική τρίαινα, σε εκείνη τη γλωσσίδα ελληνικής γης που πλέει ειρηνικά και μακάρια στους αφρούς του Αιγαίου και έχει μήκος λίγο περισσότερο από εξήντα χιλιόμετρα και πλάτος μεταξύ οκτώ και δώδεκα, εκεί που ο μεγαλόπρεπος βραχώδης κώνος της κεραυνόπληκτης κορυφής του θείου ΄Αθω (2033μ.) κατεβαίνει από τα σύννεφα και πέφτει κατ’ ευθείαν στα κατάμαυρα βάραθρα του Πόντου (1200 μ.).
Στο χώρο εκείνο της απόκοσμης άκρας γαλήνης, της μακαριότητας και της νηφαλιότητας, στο χώρο της φυσικής καλλονής, των σχημάτων, των χρωμάτων, των αρωμάτων και του υπερχιλιόχρονου ένδοξου αλλά και παρεξηγημένου εν πολλοίς Βυζαντίου, αυτού της άκρας ταπείνωσης, της ειλικρινούς μετανοίας, της νοεράς προσευχής, του άκτιστου θαβώρειου φωτός, του χρέους, της ανιδιοτέλειας και της καθολικής πνευματικότητας.
Θέλοντας να παρακινήσω κάποιον, που έχει έστω μία μικρή απλή ανησυχία κι ένα τρεμάμενο εσωτερικό κόσμο αναζήτησης και που ενδιαφέρεται να προχωρήσει και να κάνει έστω και το πρώτο βήμα μίας επίσκεψης και ενός προσκυνήματος ίσως αργότερα, γράφω τους παρακάτω λόγους, που πιθανόν να προξενήσουν σε ορισμένους κάποιες ευχάριστες εκπλήξεις, αλλά παράλληλα πιστεύω ότι μπορεί να αποζημιωθεί για το χαμένο του χρόνο από την ανάγνωση αυτών των ταπεινών γραμμών.
1. Εδώ, στον πνευματικό λειμώνα της Κυρίας Θεοτόκου και στο αγιορείτικο γραφικό περιβάλλον, θα δείτε να γαληνεύει και ο πιο ταραγμένος, κουρασμένος και πολύμοχθος σημερινός άνθρωπος, με τις ήρεμες κατανυκτικές ακολουθίες στα μισοφωτισμένα καθολικά και παρεκκλήσια των μοναστηριών, και τις υπέροχες βυζαντινές ψαλμωδίες που βγαίνοντας από τα βάθη της καρδιάς, αποθέτουν βάλσαμο στην ψυχή του κάθε ταλαιπωρημένου.
Με την αδιάκοπη λατρεία κατά το γνήσιο αγιορείτικο τυπικό, την άσκηση, τον
κανόνα, την προσευχή, τις πνευματικές ψυχωφελείς συζητήσεις με τους πατέρες των
Μονών και τους ερημίτες των Σκητών δίπλα στις φιάλες και τα κιόσκια, μέσα στα
Αρχονταρίκια, κάτω από τα βαθύσκια κυπαρίσσια , τις καστανιές και τις απλωταριές
υπό τον ξάστερο έναστρο μάλιστα ουρανό της ευλογημένης τούτης γης, με χρόνο
αναφοράς τη βυζαντινή ώρα και το παλιό ημερολόγιο που αρχίζει να μετρά από τη
δύση του ηλίου η πρώτη, και να υπολείπεται κατά 13 ημέρες του νέου Γρηγοριανού
το δεύτερο.
2. Εδώ θα μάθετε για την περίφημη νοερά ή καρδιακή προσευχή που λέγεται εσωτερικά και εγκάρδια όλες τις ώρες της μέρας και της νύχτας «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με τον αμαρτωλό», που δίνει ένα μέτρο της υψίνοιας, της ολοκλήρωσης και της αγιότητας, και θα ακούσετε επίσης τον συνήθη και προσφιλή χαιρετισμό που ανταλλάσσουν με βαθιά υπόκλιση μετανοίας οι ασκητικές γεροντικές φυσιογνωμίες.
- Ευλογείτε πάτερ.
- Ο Κύριος !…
3. Εδώ θα ακούσετε για τη έμπρακτο εφαρμογή της ησυχαστικής θεωρίας ( 14ος αιώνας), δηλ. του χριστιανικού μυστικισμού και της θεολογίας του. Γρηγορίου του Παλαμά και του κινήματος των Κολλυβάδων (18ος αιώνας) που αναζωογόνησε πνευματικά την Εκκλησία με το πνεύμα του αναστάσιμου χαρακτήρα της Κυριακής και της συχνής θείας μετάληψης των τιμίων δώρων και των μνημόσυνων των κεκοιμημένων αδελφών κατά την ημέρα αυτή και μόνον του Σαββάτου.
4. Εδώ θα θαυμάσετε τα σκιερά δάση από πυκνές καστανιές, πεύκα και ρωμαλέα έλατα, τα άλση από λεπτοκαρυές, τα ασπάλαθρα , τις αγριοχαρουπιές, τα σέρια, τα βρυάκια, τα άγρια κρίνα, τα αυτόφυτα μανουσάκια, τα άγρια ζουμπούλια, τα γαλάζια γιούλια, τα βάγια, τους κέδρους, τις δαμασκηνιές, τις βυσσινιές, τις αμυγδαλιές, τις καρυδιές, τις φουντουκιές, τις οξιές, τα πουρνάρια, όλη τη μοσχοβολούσα γη με τη χλωρίδα του εκπληκτικού αριθμού των 1471 φυτικών ειδών, όπου το πράσινο πνίγεται στους αφρούς και το γαλάζιο της θάλασσας και στα κατάλευκα βότσαλα, των αμέτρητων ζαφειρένιων κολπίσκων και ευωδία λεπτή και μεθυστική αναδύεται από τα άνθη του ήρεμου τοπίου, του ζουζουνίσματος των μελισσών, του γλυκού κελαηδίσματος των πουλιών και τους κρουσταλλένιους ήχους των άφθονων καθαρών νερών των πηγών, των ρεμάτων και των καταρρακτών.
5. Εδώ θα βρείτε τη μοναδική σε όλο το χριστιανικό κόσμο μοναστική πολιτεία, στην οποία έχουν εγκαταβιώσει από τον 10ο αιώνα χιλιάδες μοναχοί στα επιβλητικά οικοδομήματα των είκοσι βασιλικών, πατριαρχικών και σταυροπηγιακών αθωνικών μονών, των καλά οχυρωμένων δηλαδή πολιχνών του ελληνικού μεσαίωνα, κατά τη σειρά κτίσης και ιεράρχησης, της Μεγίστης Λαύρας, του Βατοπαιδίου, των Ιβήρων, του Χιλανδαρίου, του Διονυσίου, του Κουτλουμουσίου, του Παντοκράτορα, του Ξηροποτάμου, του Ζωγράφου, του Λοχειαρίου, του Καρακάλλου, του Φιλοθέου, της Σίμωνος Πέτρας, του Αγ. Παύλου, της Σταυρονικήτα, του Ξενοφώντος, του Γρηγορίου, του Εσφιγμένου, του Αγ. Παντελεήμονα και της Κωσταμονίτου.
Εδώ Θα φιλοξενηθείτε στις δώδεκα ιδιόρρυθμες σκήτες, τη νέα σκήτη, την Αγ. Άννα,
τα Κατουνάκια, τα Καρούλια, τις Καρυές, τα Καυσοκαλύβια, του Αγ. Βασιλείου, του Αγ
. Παντελεήμονα, του Τίμιου Πρόδρομου, του Ευαγγελισμού και του Αγ. Δημητρίου.
Εδώ θα ευφρανθείτε στα κελιά του Μπουραζέρι και τα πάμπολλα καθίσματα κι εδώ
τέλος θα ξεκουραστείτε στις καλύβες και τα σπίτια και θα εντυπωσιασθείτε με τα
ησυχαστήρια ή ασκηταριά της έρημου του Αγ. όρους.
6. Εδώ θα αντικρίσετε την καθαρά βυζαντινή Πολιτεία, της οποίας τις βάσεις του κοινοβιακού μοναχισμού έθεσε το 961 μ.Χ. ο όσιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης, ο συμμαχητής, ο φίλος και ξομολόγος του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά – που ήθελε και αυτός να μονάσει όπως τουλάχιστον ήλπιζε μετά την παραίτησή του από τον θρόνο της βασιλεύουσας,– και που παρεχώρησε αρχικά 100 λίτρα χρυσού, για το χτίσιμο του πρώτου μοναστηρίου της Μεγίστης Λαύρας από τα λάφυρα της εκστρατείας του στη Κρήτη και με την υπογραφή και το χρυσόβουλο, του Αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή, έθεσε σε ισχύ τις κανονιστικές διατάξεις του Α΄ τυπικού το 972 μ.Χ., του βασικού δηλαδή νόμου του Άθω του γραμμένου πάνω σε δέρμα τράγου και ονομάστηκε εκ τούτου ο «τράγος» ενώ το 1046 μ.χ ο Κων/νος Μονομάχος επικύρωσε με την υπογραφή του Β΄ τυπικού, τον οριστικό κανονισμό της Ιερής Χερσονήσου και προέκυψε, το γνωστό σ’ όλους μας «άβατο»,αφού απαγορεύτηκε να πατήσει το πόδι οποιουδήποτε θηλυκού σε αυτούς του τόπους.
7. Εδώ θα θαυμάσετε τα κομψά καλλιτεχνικά δημιουργήματα της αργυροχρυσοχοϊας και της χρυσοχοΐας που αποτυπώνονται στα διάφορα σκεύη της λατρείας και τα περίτεχνα έργα της ξυλογλυπτικής και της μαρμαρογλυφικής, με τις εξαίσιες κατασκευές των μαρμάρινων φιαλών αγιασμού, τις κρήνες, τα σιντριβάνια, τα κωδωνοστάσια κλπ, τις μικρογραφίες της ζωγραφικής των χειρογράφων των περγαμηνών ειληταρίων, των παπύρων, των τετραβάγγελων κ.λ.π. θεωρούμενος ο δεύτερος μετά το Βατικανό, σε συγκεντρωμένους περισ
σότερους καλλιτεχνικούς θησαυρούς , χειρόγραφων και έντυπων βιβλίων χώρος του πλανήτη μας!
8. Εδώ θα δείτε τις υπερκόσμιες πνευματικές και θείες καλλιτεχνικές ασκητικές παραστάσεις, τις ιστορημένες από το ταπεινό βυζαντινό ζωγραφικό χρωστήρα ,με τις τοιχογραφίες του φρέσκου και των φορητών εικόνων με το σοφό χειρισμό του αβγού, του ξυδιού, της ώχρας, της σιέννας, της όμπρας και του τιτανίου. Το πυρρό χρώμα των έργων της Μακεδονικής σχολής του Κυρ’ Μανόλη Πανσέληνου στο Πρωτάτο των Καρυών, της Κρητικής σχολής με την Παλαιολόγια τεχνοτροπία του Θεοφάνη, του Τζώρτζη και του φράγκου Κατελάνου στη Λαύρα και στη Σταυρονικήτα, και του Διονυσίου του εκ Φουρνά Ευρυτανίας, μακριά από την Ιταλορωσσική αγιογραφία της μεταρρύθμισης και τα μπαρόκ στοιχεία, με τη ζαχαρένια και αποκρουστική ωραιοφάνεια των προσώπων αλλά και τους σημερινούς αυθεντικούς βυζαντινούς αγιογραφικούς οίκους των Παχωμαίων, των Ιωσαφαίων, των Δανιηλαίων, των Καρτσωναίων, των Αβραμαίων και των λοιπών μοναχών (στο κελί του Μπουραζέρι που είναι κοντά στις Καρυές, ο ελάχιστος χρόνος αναμονής παραγγελίας για την ιστόρηση μιας φορητής βυζαντινής εικόνας είναι το λιγότερο οκτώ χρόνια !)
9. Εδώ, θα αντικρίσετε τους μοναστικούς οικισμούς του Ακράθω και τις αετοφωλιές της «Ερήμου» με τα φρικτά Καρούλια και τα Κατουνάκια , σε τόπο άγριο, άνυδρο, ερημικό, πάνω σε απόκρημνους και επικίνδυνους βράχους, που γίνονται βατοί μόνο με αλυσίδες και αερόσκαλες, όπου βυσσοδομεί κάτω η αγριεμένη και φουρτουνιασμένη θάλασσα του Αιγαίου, όπου ούτε κηπάριο, ούτε δενδρύλλιο πρασινοβολεί και όπου ασκητές και ερημίτες βυθισμένοι νύχτα και μέρα στην προσευχή και την πνευματική άσκηση, αποκομμένοι παντελώς από τα εγκόσμια, υμνούν και δοξάζουν συνέχεια το Θεό, ενώ στην παροχή της φτωχής τροφής, συμβάλλουν οι διερχόμενοι με πλοιάρια και καΐκια μοναχοί και προσκυνητές, αποθέτοντας σε κρεμαστά καλάθια την «ευλογία» τους, ξηρό κριθαρένιο παξιμάδι και θρούμπες ελιές.
10. Εδώ θα κάνετε ατέλειωτες πεζοπορίες πάνω σε λιθόκτιστα μονοπάτια και τοξοειδή πέτρινα γεφύρια σε όμορφα ποταμάκια με κατακάθαρα αναβλύζοντα και τρεχούμενα νερά και θα απολαύσετε θαυμάσιες διαδρομές, μέσα στη μοναδική φύση του ¨Όρους, κάτω από βαθύσκια πλατάνια, κυπαρίσσια, καστανιές, μυρτιές και πυκνά φυλλώματα από τα οποία δεν περνάει και η παραμικρή ηλιαχτίδα φωτός, και θα σας μείνει αξέχαστη οι υπέροχες διαδρομές Καρυών – Ιβήρων, Καρυών – Παντοκράτορα , Καρυών - Φιλοθέου, Βατοπέδι –Αγ.Δημητρίου.
11. Εδώ θα θαυμάσετε την πολίχνη, που εμπνέει τόση αυστηρότητα, τόση κατήφεια, τόση μελαγχολία και τόση περίσκεψη, την Πρωτεύουσα της μοναστικής πολιτείας, την σκήτη των Καρυών, όπου βρίσκεται ο αρχαιότερος ναός του όρους το Πρωτάτο, με την πασίγνωστη εικόνα της Παναγίας «Άξιον Εστί», και τις τοιχογραφίες του Μανουήλ Πανσέληνου. Τότε θα συνειδητοποιήσετε την μοναδική ιδιοτυπία του Άθω, έναντι άλλων περιοχών του κόσμου, όπου δεν υπάρχει γέννηση παιδιού, δεν έχουν ακουστεί παιδικές φωνές, γέλια, κλάματα νανουρίσματα, και κανακέματα, δεν ευλογήθηκε βρεφική κούνια, βάπτιση κλπ. Εδώ θα έχετε την ευκαιρία να θαυμάσετε τον μεγαλύτερο ναό του Όρους, των Βαλκανίων και τον μεγαλοπρεπέστερο ίσως της Ανατολής, την ρωσική εκκλησία του Αγ. Ανδρέα, κατασκευασμένη από τεράστιους μαρμάρινους ογκόλιθους που μεταφέρθηκαν με καράβια από την αχανή Ρωσία και που βρίσκεται μέσα στο σεράι και δίπλα στην γεραρά Αθωνιάδα, Εκκλησιαστική Ακαδημία, το εκκλησιαστικό γυμνάσιο και λύκειο, όπου στους κόλπους της φιλοξενούνται μικροί ρασοφόροι και μη και μαθητές, στην χορεία των οποίων ν συγκαταλέχθηκαν στο παρελθόν, ο Ρ. Φεραίος και ο Αγ. Κοσμάς ο Αιτωλός. Με θέα τα κονάκια όπου στεγάζονται οι αντιπροσωπίες των μοναστηριών, το κτίριο της Κοινότητας και της Πολιτικής Διοίκησης και τα λιγοστά μικρά αρχέγονα μαγαζιά, που θυμίζουν μπακάλικα της δεκαετίας του ’50 της Αθήνας, θα ολοκληρώσετε την αναγνώριση της περιοχής.
12. Εδώ θα δείτε να εργάζονται οι πατέρες στα διάφορα διακονήματα, δηλαδή στις τακτικές εργασίες μέσα στο κοινόβιο μοναστήρι, όπως αυτό του αρχοντάρη, του βηματάρη, το δοχειάρη, του πορτάρη, του εκκλησιαστικού, του ταμβάκη, του τυπικάρη, του βουρδουνάρη, του γιατρού, του νοσοκόμου, του οικονομικού, του αρσανάρη, του ωρειάρη, του τραπεζάρη, του καμπανάρη και αν είναι κελλιώτες θα παρατηρήσετε την επίδοση στο εργόχειρό τους, δηλαδή θα βρείτε ξυλογλύπτες, ιερορράπτες, βιβλιοδέτες, αργυροχόους και άλλους τέλος, να φτιάχνουν λιβάνι, σκούφους, ζώνες, κομποσκοίνια, άμφια, σταυρούς, καντήλια, λουκούμια, κουτάλια, γουδοχέρια, σφραγίδες για πρόσφορα κι άλλα πολλά, πάντα στον αγώνα μιας λιτής και στερημένης αλλά αξιοπρεπούς ζωής.
13. Όλα τα μοναστήρια, οι σκήτες και τα κελιά του Όρους κατέχουν παλιές θαυματουργές εικόνες της Θεοτόκου, με αναρίθμητα πολύτιμα αναθήματα μεγάλης θρησκευτικής και καλλιτεχνικής αξίας, ενώ οι παρακλήσεις προς την Παναγιά είναι καθημερινές και πολλές και οι χαιρετισμοί και οι ολονυκτίες στο Πρόσωπό της γίνονται μέρα – νύχτα, έστω κι αν ακόμη οι μοναχοί καθαρίζουν πατάτες, κουκιά, αγκινάρες κ.λ.π. κατά την «παγκοινιά», την κοινή τους τουτέστιν απασχόληση. Ο επισκέπτης θα προσκυνήσει την Παναγία την Οικονόμισσα και την Κουκουζέλισσα στην παλαίφατο Μεγίστη Λαύρα, την Παναγιά την Βηματάρισσα, την Παραμυθία, την Εσφιγμένη, και την Αντιφωνήτρια στο Βατοπαίδι, την Πορταϊτισσα στην Ιβήρων-που αναγνωρίζεται ότι έχει τα πρεσβεία τιμής και δεν βγαίνει ποτέ από το Άγιο Όρος- την Τριχερούσα και Γαλακτοτροφούσα, στο Χιλανδάρι, την Μυροβλύτισσα στη Μονή Διονυσίου, την Παναγία Φοβερά Προστασία και την Γερόντισσα στο Κουτλουμούσι, την Παναγία Γοργοεπήκοο στη Μονή Δοχειαρίου, την Παναγία τη Γλυκοφιλούσα στη Μονή Φιλοθέου, την Παλαιολογίνα στην Γρηγορίου, την Παναγία την Αντιφωνήτρια και Οδηγήτρια στη Μονή Κωσταμονίτη και την Παναγία την Αρσανά στην Μονή Εσφιγμένου και βέβαια η εφέστια εικόνα της Παναγίας «Άξιον Εστί» με το μαλαμοκαπνισμένο υποκάμισο, που βρίσκεται στο Ιερό Βήμα του ναού του Πρωτάτου των Καρυών. Πολλά επίσης τα ιερά λείψανα αγίων που βρίσκονται σε θήκες χρυσές και αργυρές, προσφορές των αυτοκρατόρων, κι αποτελεί μεγάλη ευλογία η προσκύνησή τους, η κάρα του ιερού Χρυσοστόμου, το χέρι του τιμίου προδρόμου ,το πόδι της Αγ. Άννας, η κάρα του Μεγ Βασιλείου, ο βραχίων του Αγ.Γεωργίου, το χέρι της Μαρίας της Μαγδαληνής, τεμάχιο των λειψάνων του Αγ.Ανδρέα, του Αγ. Χαραλάμπους, του Αγ.Νεκταρίου, του Αγ.Δημητρίου κι άλλων πολλών Αγίων, Οσίων και Ασκητών.
14. Εδώ θα ακούσετε τα σιδερένια σήμαντρα και τα ξύλινα τάλαντα που καλούν τους καλόγερους στις ακολουθίες και θα θαυμάσετε τους επιδέξιους καμπανάρηδες σε μια πανδαισία ήχων τις πρώτες πρωινές ειδικά ώρες με καταιγισμό των κωδωνοκρουσιών σε αγιορείτικους παναρμόνιους και εξωκόσμιους ήχους από τους δέκα κρουόμενους συγχρόνως κώδωνες, τέσσερις με τα χέρια, δύο με τα δόντια και τέσσερις με τα πόδια. Οι περισσότερες παλιές καμπάνες του Αγίου Όρους είναι κατασκευασμένες στη Ρωσία - με την πιο μεγάλη απ΄ αυτές, πρώτη των Βαλκανίων και δεύτερη του κόσμου, στην Ρώσικη μονή του Αγίου Παντελεήμονα, που έχει περιφέρεια 2,71μ και βάρος 13 τόνων να ακούγεται μέχρι την άκρη της χερσονήσου - δίνουν τη χροιά και το ύφος της αρχής, του μέσου και του τέλους μιας ακόμη αγιορείτικης μέρας.
15. Εκεί θα καθίσετε να φάτε στις κοινές τράπεζες των μονών - στις όμορφα διαμορφωμένες και διακοσμημένες αίθουσες με τις θαυμάσιες τοιχογραφίες και τους μαρμάρινους ή ξύλινους πάγκους - τα νοστιμότατα φαγητά που φτιάχνονται από είδη που καλλιεργούνται στα μποστάνια των μοναστηριών, τα φασολάκια, τις μπάμιες, τα κολοκύθια, τις μελιτζάνες, τις ντομάτες, τα αγγούρια, τα κουκιά, τα μαρούλια, τα λάχανα, τις πατάτες, τα λεμόνια, τα σταφύλια, τα μήλα και τις ελιές, το ψάρι, , τα ρεβίθια, τις φακές, τα φασόλια, τις αγκινάρες κ.λ.π. μαγειρεμένα όλα με τον γνωστό καλογερικό υγιεινό τρόπο και καθώς θα τρώτε, θα ακούτε τον Αναγνώστη ψηλά από τον άμβωνα, να διαβάζει βίους και συναξάρια αγίων και άλλα πατερικά κείμενα.
16. Εδώ θα θαυμάσετε τους επιβλητικούς αμυντικούς βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς πύργους με τις πολεμίστρες που θυμίζουν άλλες μακρινές και ταραγμένες εποχές, αυτές των λεηλασιών και των
καταστροφών, ενώ θα εντυπωσιαστείτε από τους αρσανάδες που κτισμένοι με πέτρες, έχουν καμάρες και ξύλινες μεγάλες πύλες για να αποτραβούν οι μοναχοί και οι υποτακτικοί τους τα μοτόρια και τις βάρκες των μονών και να τα προστατεύουν από τους βοριάδες του Συγγιτικού πελάγους.
17. Εδώ θα ακούσετε λαμπρές βυζαντινές αγγελικές ψαλμωδίες από αηδονόστομους χορούς αγιορειτών πατέρων, τους περίφημους καλλίφωνους ψαλτάδες, του Βατοπαιδίου και της Σιμωνόπετρας ως και τους άφθαστους Θωμάδες, Δανιηλαίους και Αγιαννανίτες από τα κατουνάκια και την Αγία Άννα(μικρή και μεγάλη). Πρόκειται περί εκλεκτών μαίστόρων της βυζαντινής μονοφωνικής μουσικής, που αποδίδουν με εντυπωσιακό αγιορείτικο τρόπο τους ύμνους, τα δοξαστικά, τα απόστιχα, τα κεκραγάρια, τα ανοιξαντάρια, τους πολυελέους, τα ευλογητάρια, τους εξάψαλμους. Η πανδαισία των μουσικών γλυκόφθογγων ήχων, μαζί με την άπλετο φωτοχυσία από τα εκατοντάδες καθαρά μελισσοκέρια που κοσμούν τους τεράστιους χορούς των πολυελέων, που κυκλικά ταλαντεύονται με τις μακριές αλυσίδες τους καθώς είναι κρεμασμένοι από τους τρούλους των καθολικών, δίνουν μια εικόνα εντυπωσιασμού και μεγαλοπρέπειας ημερών Βυζαντίου κατά τις ολονύχτιες αγρυπνίες- παννυχίδες- τις πανηγύρεις και τις μεγάλες γιορτές, ένα πραγματικά συγκλονιστικό θέαμα καθαρά βυζαντινού αυτοκρατορικού τυπικού, όπως αυτού της Αγίας του Θεού Σοφίας, της Βασιλεύουσας. Οι μαύρες φιγούρες των αεικίνητων αρνησίκοσμων μοναχών να βρίσκονται σε μια διαρκή κίνηση επί δέκα και πλέον ολόκληρες ώρες, με τους κανονάρχους να τρέχουν από αναλόγιο σε αναλόγιο και τον Καθηγούμενο να ψέλνει από τον επισκοπικό θρόνο, φορώντας τον χρυσοΰφαντο ηγουμενικό μανδύα, και κρατώντας την χρυσοποίκιλτη πατερίτσα του είναι στιγμές πανδαισίας και ανείπωτης χαράς και ευχαρίστησης.
18. Εδώ θα περιεργαστεί και θα εντυπωσιαστεί από τους ανεκτίμητους θησαυρούς και τα κειμήλια της βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης που υπάρχουν στα σκευοφυλάκια των μοναστηριών, που θεωρούνται τα πιο σημαντικά αμέσως μετά το Βατικανό και την Αγία Αικατερίνη του Σινά. Το στέμμα, η φαρέτρα και ο σάκος των Νικηφόρου Φωκά και Τσιμισκή, τα «νινιά» της Αυτοκράτειρας Θεοδώρας, στα οποία προσευχόταν κρυφά την περίοδο της εικονομαχίας όσες φορές έβρισκε ευκαιρία, στα μικρά εκείνα κομψοτεχνήματα των δίπτυχων με το Χριστό ευλογούντα και την Παναγία βρεφοκρατούσα όταν ο σύζυγός της Αυτοκράτορας Θεόφιλος ήταν ένας από τους μεγαλύτερους και αμείλικτους διώκτες των εικονισμάτων. Τον Ίασπι, στην μεγίστη μονή του Βατοπεδίου, ένα αβαθές κύπελλο του Κομνηνού Παλαιολόγου, ύψους 25 εκατοστών και πλάτους 20, που όμοιό του δεν υπάρχει σε όλο τον κόσμο καθώς είναι ένα φύραμα χημικό πολύτιμων λίθων από πέτρα κιτρινωπή, διαφανή όπως ο αλάβαστρος ,με νερά αιματόχροα σαν το ρουμπίνι και άλλα πρασινοφέγγοντα όπως το ζαφείρι, που εξακολουθεί ακόμη να είναι μυστήριο η σύνθεσή του. Η αργυρή λεμονιά με τα χρυσά λεμόνια και η κινούμενη κανδήλα στην Ιβήρων αποτελούν τέλος ένα δείγμα εξαίρετης τέχνης. Πλουσιότατες συλλογές, με σπανιότατα παλιά βιβλία, αρχέτυπα ανεκτίμητης αξίας χειρόγραφων κωδίκων που ξεπερνούν τα 12.000 περίπου, με έργα των μεγάλων πατέρων του 4ου αιώνα και των αρχαίων τραγικών ποιητών Αισχύλου, Σοφοκλή και Ευριπίδη και Πίνδαρου, του φιλοσόφου Αριστοτέλη και τις γεωγραφίες του Κλαύδιου Πτολεμαίου συναριθμίζονται στα κειμήλια των μοναστηριών. Τέλος θα μπορέσει να δει και να προσκυνήσει το μεγαλύτερο κομμάτι Τιμίου Ξύλου του κόσμου στην Μονή του Ξεροπόταμου, την τίμια ζώνη της Θεοτόκου στο Βατοπέδι, τα δώρα των μάγων στον Άγιο Παύλο, και τόσα άλλα.
19. Θα μπορέσει να γευθεί τα κόλλυβα που είναι το γλύκισμα των μοναχών των κοινοβίων, ένα έργο ζαχαροπλαστικής τέχνης με σχήματα και παραστάσεις που γίνονται με χρωματιστή ζάχαρη, κατά τις πανηγύρεις των Μονών και του εορτάζοντα Αγίου της ημέρας η το καθημερινό πιατάκι στη μνήμη των τεθνεώτων αδελφών, των κτητόρων και των ανακαινιστών. Κάθε μέρα μνημονεύονται οι ηγούμενοι της τελευταίας 100ετίας και οι Ιερείς και μοναχοί της τελευταίας 30ετίας. Το ψωμί και το λάδι που αποτελεί το βασικό συστατικό του γεύματος και του δείπνου των μοναχών είναι μια υγιεινή διατροφή, που τηρούμενων των αναλογιών, εξασφαλίζει μια ζωή απαλλαγμένη ασθενειών ως τα βαθιά γεράματα, στους Μοναχούς.
Θα δοκιμάσει ανάλαδα φαγητά μια φορά την ημέρα, την Τετάρτη και Παρασκευή και
θα πιει το αγιορείτικο μπρούσκο κρασί που γίνεται με παραδοσιακό
τρόπο.
20. Εκεί θα απολαύσει το αγιορείτικο καθιερωμένο κέρασμα, με το λουκούμι, τον καφέ το ρακί και το κρυσταλλένιο τρεχούμενο νερό που προσφέρει στον προσκυνητή με χαρά και πηγαίο αυθορμητισμό ο Αρχοντάρης του Μοναστηριού, ο υποτακτικός ή ο γέροντας της σκητιώτικης καλύβας ενός χωριάτικου δηλαδή νοικοκυρεμένου σπιτιού.
Θα επισκεφθεί τα εργαστήρια ζωγραφικής όπου θα δει τη συνοδεία να επιδίδεται
μετά από προσευχή και νηστεία στην βυζαντινή καλλιτεχνική αγιογραφία της
αβγοτέμπερας.
Θα επισκεφθεί τα τέλεια ξυλουργεία που κατασκευάζουν στασίδια, εικονοστάσια,
πόρτες, παράθυρα, ντουλάπια, πάγκους, γραφεία κ.λ.π. με τη χρήση της ξυλείας
των δένδρων του ¨Ορους .
Θα περάσει από τα περιποιημένα μποστάνια, τους κήπους και τα περιβόλια τους,
Ενώ θα προσκυνήσει το Κυριακό , τον κεντρικό ναό της Σκήτης ή το παρεκκλήσι
που είναι ενσωματωμένο στην Καλύβα, και θα δείτε τους ερημίτες να γεμίζουν τον
ασκητικό τους ντορβά με κανένα πρόσφορο και κηπουρικό – ευλογία της Μονής ή της
Καλύβας – και να φεύγουν και πάλι για τα ησυχαστήριά τους.
21. Εκεί θα ακούσετε κατανυκτική αργόσυρτη, γλυκιά, γεμάτη χαροποιό πένθος τη ψαλμωδία του όρθρου της θείας λειτουργίας ή την πολύωρη και κοπιαστική αγρυπνία με κάθε λέξη χρωματισμένη με το νόημά της και θα δείτε να ξεπροβάλλουν στο μισοσκόταδο του ναού οι μαύρες σιωπηλές σκιές του ράσου και του κουκουλιού των Γεροντάδων με τον Κανονάρχο και τον Εκκλησιαστικό να περιφέρονται σαν πρόθυμοι άγγελοι από αναλόγιο σε αναλόγιο και από εικόνα σε εικόνα. Στο έξοχου καλλονής περιβάλλον, το φυσικό μεγαλείο του τόπου, το ορεινό ανώμαλο κατάφυτο παρθένο έδαφος που αποτελεί μαγευτικό κυριολεκτικά πανόραμα μαζί με τα άφθονα και γλυκά κελαρίζοντα νερά, τις μελωδίες των πουλιών, την ευωδία των φυτών, τον καθαρό αέρα δημιουργούν τον επίγειο παράδεισο και είναι το πρώτο στοιχείο που σου προξενεί ιλαρότητα, γαλήνη και βαθύτατη συγκίνηση, που συμπληρώνουν τα θάμβος και η ωραιότητα των καθολικών, των Κυριακών και των κατανυκτικών αγιορείτικων παρεκκλησίων, ιερών ακολουθιών, άρθρου βαθέως των χειροσημάντρων και των κωδωνοκρουσιών, η ιεροπρεπής παράδοση που είναι το δεύτερο στοιχείο έλξης ακολουθείται αιώνες τώρα. Η σκέψη όμως ότι επί χίλια και παραπάνω χρόνια μυριάδες μυριάδων ασκητές – ερημίτες πέρασαν από το Άγιο Όρος και νοστάλγησαν τη ζωή της αφιέρωσης, της ησυχίας και της εσωστρέφειας και στράφηκαν στον αγώνα, στη στέρηση, στον κόπο, στον πόνο, στην εγκράτεια, στην ακτημοσύνη, στην υπακοή και στην χαρμολύπη και πέταξαν στην άκρα ησυχία, στην συνεχή και διαρκή έκσταση και σε μία ατέλειωτη και απερίσπαστη προσευχή που τους οδήγησε με μία θυσία ζωντανή στη νοητή κορυφή του αιώνιου, όντως Άθω, στη θέωση, στην ένωση με το θεό που είναι το βασικότερο στοιχείο που σε κάνει να θαυμάζεις, ότι ακριβώς συγκίνησε και τον Άγιο των γραμμάτων τον κοσμοκαλόγερο Αλεξ. Παπαδιαμάντη που έζησε μήνες του Ευαγγελισμού και τον συντοπίτη του Αλεξ. Μωραϊτίδη που πέθανε ως μοναχός Ανδρόνικος κατά το «πάντα γαρ εκεί καλά και ωραία, δυνάμενα και όμματα τέρψαι και ψυχήν ωφελήσαι». Αρκεί να καταλάβεις ότι ο Ανατολικός Μοναχισμός είναι αυτός του αναχωρισμού, της περισυλλογής και όχι του κοινωνικού ορθολογισμού της Δύσης, ότι το μοναχικό ιδεώδες σημαίνει άρνηση του κόσμου και των μερίμνων και που έχει αυστηρά πνευματική και θρησκευτική αποστολή.