"Ο Όρθρος", του Μητρ. Γόρτυνος, κ.κ. Ιερεμία

[angieholi]

Λειτουργικά Κυρύγματα για την νόηση της Θείας Λατρείας (σε συνέχειες)

Η Ακολουθία του Όρθρου (α΄ μέρος)

Από το εβδομαδιαίο περιοδικό "ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ", Κυριακή 27 Νοεμβρίου 2011
Ὑπό Ἐπισκόπου Ἰερεμίου, Μητροπολίτου Ἱ. Μ. Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως

1. Μετά τήν Ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ (viewtopic.php?f=9&t=16411), γιά τήν ὁποία σᾶς ἔχω μιλήσει ἤδη, θέλω, ἀδελφοί μου χριστιανοί, νά σᾶς μιλήσω τώρα γιά μιά ἄλλη πάλι ὡραία Ἀκολουθία, γιά τόν Ὄρθρο. Εἶναι πολύ ἀπολαυστική ἡ Ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου καί γιά νά τήν χαροῦμε πρέπει νά πᾶμε στόν τόπο πού γεννήθηκε. Καί ὁ τόπος πού γεννήθηκε ὁ Ὄρθρος, ὅπως καί ὅλες οἱ λαμπρές Ἀκολουθίες τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας μας, εἶναι τό Μοναστήρι!

Πραγματικά, μαζί μέ τά ἄλλα τόσο καλά καί σπουδαῖα, πού ὀφείλουμε στό Μοναχισμό μας, χρωστοῦμε κυρίως σ᾽ αὐτόν τήν δημιουργία τῆς Λατρείας, μέσα στήν ὁποία διαλάμπει τό μεγαλεῖο τῆς πίστης μας!
Τό εἴπαμε καί τό ξαναλέμε: Λεγόμαστε «Ὀρθόδοξοι», ἐπειδή «ὀρθά» «δοξάζουμε» τόν Θεό μας.

Τό Μοναστήρι λοιπόν, χριστιανοί μου, εἶναι ἡ φύτρα τοῦ Ὄρθρου, γιά τόν ὁποῖο θέλω νά σᾶς μιλήσω. Ἄν θέλετε γενικά νά δεῖτε τήν ὀμορφιά καί τήν γλυκύτητα τοῦ Ὄρθρου, σκεφθεῖτε τίς ὄμορφες βραδιές πού ζοῦμε στήν Ἐκκλησία μας τήν Μεγάλη Ἑβδομάδα. Ὄρθρος εἶναι αὐτά πού ψάλλονται τά βράδυα τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος ἐδῶ στούς Ἱερούς Ναούς μας.

Κανονικά, αὐτά πού ἀκοῦμε τά βράδυα τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος στήν Ἐκκλησία μας, θά ἔπρεπε νά ψάλλονται νύχτα τό πρωί τῆς ἄλλης ἡμέρας, γιατί εἶναι Ὄρθρος. Ἀλλά γιά νά μή στερηθεῖ ὁ ἐργαζόμενος λαός τίς ὡραῖες αὐτές Ἀκολουθίες, γι᾽ αὐτό ἡ Ἐκκλησία καθόρισε νά ψάλλονται τά βράδυα, ὥστε νά μποροῦν οἱ χριστιανοί νά τίς χαροῦν.

2. Στά Εὐαγγέλια, ἀδελφοί χριστιανοί, διαβάζουμε γιά τόν Κύριό μας Ἰησοῦ Χριστό ὅτι σηκωνόταν «πρωί ἔννυχα λίαν» καί προσευχόταν· ἤ ὅτι παρέτεινε τήν νυχτερινή του προσευχή μέχρι τό πρωί (βλ. Μάρκ. 1,35).

Καί οἱ χριστιανοί ἀπό τούς πρώτους ἀκόμη αἰῶνες, ἀκολουθοῦντες τό παράδειγμα τοῦ Κυρίου, συνήθιζαν νά προσεύχονται πρωί, πρίν ἀκόμη ἀνατείλει ὁ ἥλιος. Ἔτσι, σιγά-σιγά, διαμορφώθηκε μιά εἰδική πρωινή ἀκολουθία. Τό πρωί λέγεται «ὄρθρος» καί τήν πρωινή λοιπόν αὐτή ἀκολουθία τήν λέμε «Ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου».

Ὄρθρο ἔκαναν καί οἱ Ἰουδαῖοι στόν Ναό τῶν Ἰεροσολύμων.Ὁ Ὄρθρος ὅμως τῶν χριστιανῶν, ἐκτός ἀπό τούς ψαλμούς καί ἄλλες προσευχές, πού εἶχε ὁ Ὄρθρος τῶν Ἰουδαίων, περιεῖχε καί χριστιανικούς ὕμνους καί χριστιανικές προσευχές. Ἦταν μικρός στήν ἀρχή ὁ χριστιανικός Ὄρθρος, ἀλλά ὅλο καί πλουτιζόταν καί ὅλο διαμορφωνόταν περισσότερο καί ἔλαβε τελικά τήν σημερινή του μορφή.

Ἀρχικά ἡ Ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου διαμορφώθηκε στήν Ἱερά Μονή τοῦ Ἁγίου Σάββα τῆς Παλαιστίνης, μέ βάση δηλαδή τό Τυπικό τῶν Ἰεροσολύμων. Ἀργότερα ὅμως ἐπεξεργάστηκαν τήν Ἀκολουθία αὐτή στήν Κωνσταντινούπολη, στήν Ἱερά Μονή τοῦ Στουδίου, καί ἔλαβε τήν σημερινή της μορφή πού ξέρουμε.

Μέ τήν εὐκαιρία νά πῶ ὅτι ἔχουμε δύο Τυπικά τῶν Ἱερῶν Ἀκολουθιῶν μας:
- Τό Ἰεροσολυμιτικό Τυπικό, πού προέρχεται ἀπό τήν Ἱερά Μονή τοῦ Ἁγίου Σάββα, καί τό
- Τυπικό Κωνσταντινουπόλεως, πού προέρχεται ἀπό τήν Ἱερά Μονή τοῦ Στουδίου.

(συνεχίζεται...)

[angieholi]

Λειτουργικά Κυρύγματα για την νόηση της Θείας Λατρείας (σε συνέχειες)

Η Ακολουθία του Όρθρου (β΄ μέρος)

Από το εβδομαδιαίο περιοδικό "ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ", Κυριακή 27 Νοεμβρίου 2011
Ὑπό Ἐπισκόπου Ἰερεμίου, Μητροπολίτου Ἱ. Μ. Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως

3. Τό θέμα τοῦ Ὄρθρου, ἀδελφοί χριστιανοί, εἶναι πολύ ἁπλό:
- Πρῶτον, εὐχαριστοῦμε τόν Θεό, πού μᾶς ἀξίωσε νά περάσουμε καλά τήν νύχτα καί νά δοῦμε τήν καινούργια μέρα· καί,
- δεύτερον, παρακαλοῦμε τόν Θεό νά περάσουμε τήν ἡμέρα αὐτή εἰρηνική καί ἀναμάρτητη. Νά εἶναι ἡ ἡμέρα αὐτή τύπος τῆς αἰώνιας ἐκείνης καί ἀτελεύτητης Ἡμέρας, τῆς «ἀβράδυαστης» Ἡμέρας τοῦ μέλλοντος αἰῶνος· ἀβράδυαστης, γιατί δέν ἔχει νύχτα!

Ὁ Ὄρθρος ἀρχίζει μέ μιά σύντομη δοξολογία στόν Τριαδικό Θεό μας. Ὁ ἱερεύς λέγει μέ δυνατή τήν φωνή: «Δόξα τῇ Ἁγίᾳ καί Ὁμοουσίῳ καί Ζωοποιῷ καί Ἀδιαιρέτῳ Τριάδι...».

Πρίν ὅμως ἀπό τήν ἐπίσημη – ἄς τό ποῦμε ἔτσι – ἔναρξη τοῦ Ὄρθρου,στά μετέπειτα χρόνια προστέθηκε μιά δέηση γιά τόν βασιλέα, τόν ἄρχοντα. Ἔτσι, σήμερα, στήν ἀρχή τοῦ Ὄρθρου, πρίν ἀπό τήν δοξολογία τοῦ Ὀνόματος τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, διαβάζουμε τρία τροπάρια, πού εἶναι δέηση γιά τόν ἄρχοντα. Τό πρῶτο τροπάριο εἶναι τό «Σῶσον Κύριε τόν λαόν Σου...», τό δεύτερο τό «Ὁ ὑψωθείς ἐν τῷ Σταυρῷ...» καί τό τρίτο τροπάριο εἶναι τό «Προστασία φοβερά καί ἀκαταίσχυντε...». Παρατηρῆστε ὅτι καί τά τρία αὐτά τροπάρια στό περιεχόμενό τους εἶναι δέηση γιά τόν βασιλέα.

4. Μετά τά τροπάρια αὐτά ἀρχίζει ἡ ἀνάγνωση τοῦ Ἑξαψάλμου. Ὁ Ἑξάψαλμος, ὅπως τό λέγει καί ἡ λέξη, εἶναι ἕξι ψαλμοί, χωρισμένοι σέ δύο τριάδες. Οἱ ψαλμοί αὐτοί, ὅπως φαίνεται ἀπό τό περιεχόμενό τους, εἶναι πρωινοί ψαλμοί, κατάλληλοι γιά τήν πρωινή Ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου. Μιλοῦν γενικά γιά τήν ἔγερση ἀπό τόν ὕπνο, γιά τό βάρος τῶν ἁμαρτιῶν καί γιά τό ἔλεος καί τήν σωτηρία, πού ζητάει ὁ ἄνθρωπος ἀπό τόν Θεό.

Ὁ Ἑξάψαλμος θυμίζει τήν Δευτέρα τοῦ Κυρίου Παρουσία καί θέλει μέ τήν ἀνάγνωσή του νά δημιουργήσει μιά κατανυκτική καί πονετική πρός μετάνοια γιά τά ἁμαρτήματά μας ἀτμόσφαιρα. Στήν ἀρχή ὁ Ἑξάψαλμος ψαλλόταν, γι᾽ αὐτό καί παλαιά ἡ γιαγιά ἔλεγε «θά σοῦ ψάλλω τόν Ἑξάψαλμο»! Καί τό ἔλεγε αὐτό ἡ γιαγιά στό ἐγγονάκι της πού δέν καθόταν φρόνιμα, σάν νά γνώριζε αὐτή ἡ ἀγράμματη γιαγιά ὅτι ὁ Ἑξάψαλμος, ὑπενθυμίζοντας τήν Δευτέρα τοῦ Κυρίου Παρουσία, εἶναι κρίση, εἶναι δίκη γι᾽ αὐτά πού πράξαμε.

Ἐπειδή δέ εἶναι κατανυκτικοί οἱ ψαλμοί τοῦ Ἐξαψάλμου, γι᾽ αὐτό καί πρέπει νά διαβάζονται ὄχι μέ θαρρετή ἔκφραση καί λαμπρή ἀπαγγελία, ἀλλά μέ πραεία τήν φωνή, σύμφωνα μέ τό θρηνῶδες περιεχόμενό τους. Ὁ λαός, ὅταν διαβάζεται ὁ Ἑξάψαλμος, πρέπει νά εἶναι ὄρθιος καί νά ἀκούει μέ σιγή καί πολλή κατάνυξη.

Δέν ἐπιτρέπονται ἐκείνη τήν ὥρα μετακινήσεις πέρα- δῶθε, ἀκόμη δέ λέγει τό Τυπικό, ὅτι δέν ἐπιτρέπεται νά κάνουμε μετάνοιες, ἀλλά οὔτε καί τόν σταυρό μας ἀκόμη. Γιατί; Γιατί, ἄν κάνουμε μετάνοιες καί τόν σταυρό μας, κινούμαστε καί δέν ἐπιτρέπεται αὐτό στόν Ἑξάψαλμο! Γι᾽ αὐτό καί οἱ σταυροί καί οἱ μετάνοιες γίνονται ἀκριβῶς στό τέλος τοῦ Ἑξαψάλμου. Ἀπ᾽ ὅλα αὐτά καταλαβαίνει κανείς, χριστιανοί μου, τί κατανυκτικότητα καί τί προσοχή καί τί δέος πρέπει νά ἔχουμε κατά τήν ἀνάγνωση τοῦ Ἑξαψάλμου. Δευτέρα τοῦ Κυρίου Παρουσία!


Ἀλλά θά συνεχίσουμε περί τοῦ Ὄρθρου στό ἑπόμενό μας κήρυγμα.
Μέ πολλές εὐχές
† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

(συνεχίζεται...)

[angieholi]

Λειτουργικά Κυρύγματα για την νόηση της Θείας Λατρείας (σε συνέχειες)

Η Ακολουθία του Όρθρου (γ΄ μέρος)

Από το εβδομαδιαίο περιοδικό "ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ", Κυριακή 4 Δεκεμβρίου 2011
Ὑπό Ἐπισκόπου Ἰερεμίου, Μητροπολίτου Ἱ. Μ. Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως

5. Συνεχίζουμε, ἀδελφοί μου χριστιανοί, τόν λόγο μας γιά τόν Ὄρθρο. Εἴπαμε στό προηγούμενο κήρυγμα ὅτι ὁ Ὄρθρος ἀρχίζει μέ ὕμνο στήν Ἁγία Τριάδα, ὅπως πάλι καί ἡ θεία Λειτουργία ἀρχίζει μέ τό «Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος». Καί ἀμέσως μετά τόν ὕμνο στήν Ἁγία Τριάδα διαβάζουμε στόν Ὄρθρο τόν Ἑξάψαλμο.

Ὁ Ἑξάψαλμος, εἴπαμε, δημιουργεῖ μέ τήν ἀνάγνωσή του μιά κατανυκτική καί σκοτεινή ἀτμόσφαιρα, πού θυμίζει τήν Δεύτερη τοῦ Κυρίου Παρουσία· γι᾽ αὐτό καί εἴπαμε ὅτι στόν Ἑξάψαλμο καί δέν καθόμαστε καί δέν κινούμαστε, ἀκόμη δέ δέν κάνουμε οὔτε σταυρούς οὔτε μετάνοιες, ἀκριβῶς γιά τόν λόγο νά μήν κινούμαστε. Τούς σταυρούς καί τίς μετάνοιες τίς κάνουμε στήν ἀρχή καί στό τέλος τοῦ Ἑξαψάλμου.

Ἄν θυμᾶστε, σᾶς εἶπα στό προηγούμενο κήρυγμα ὅτι ὁ Ἑξάψαλμος πρῶτα ψαλλόταν, γι᾽ αὐτό καί μέχρι σήμερα ἀκοῦμε τήν φράση «θά σοῦ ψάλλω τόν Ἑξάψαλμο». Κανόνιζαν δέ οἱ ψάλτες μέ τήν ψαλμωδία τους τό τέλος τοῦ Ἑξαψάλμου νά πέσει μέ τό χάραγμα, γιατί μετά θά ἔλεγαν τόν ψαλμό «Θεός Κύριος καί ἐπέφανεν ἡμῖν».

Τήν χαραυγή τῆς ἡμέρας δηλαδή τήν ἔνοιωθαν σάν τόν ἐρχομό τοῦ θείου φωτός. Τώρα ὅμως πού ὁ Ἑξάψαλμος διαβάζεται, δέν συμπίπτει τό τέλος του μέ τήν χαραυγή τῆς ἡμέρας. Γιά νά θυμηθοῦμε ὅμως αὐτό πού γινόταν παλαιά, καί σήμερα, ὅταν τελειώνει ὁ Ἑξάψαλμος, κατά τό τυπικό ἀνάβουν τά φῶτα, γιά νά ἔχει κάποιο παραλληλισμό τό αἰσθητό φῶς μέ τό «Θεός Κύριος...», πού θά ψάλλει ὁ ψάλτης.

Ὅπως τό καταλαβαίνετε τώρα, χριστιανοί μου, στήν ἀρχή κιόλας τοῦ Ὄρθρου, ἔχουμε μία ἀπότομη ἀλλαγή. Ἀλλαγή ἀπό τό σκοτάδι στό φῶς καί ἀπό τήν κατανυκτική ἀτμόσφαιρα τοῦ Ἑξαψάλμου σέ χαροποιό ἀτμόσφαιρα μέ τό «Θεός Κύριος...». Αὐτή ἡ ἀπότομη ἀλλαγή ἀπό τό σκοτάδι στό φῶς καί ἀπό τήν λύπη στήν χαρά εἶναι ἀπό τά πιό ὡραῖα τῆς Ἀκολουθίας τοῦ Ὄρθρου.

Ἄς φανταστοῦμε τήν νύφη, πού περίμενε μέ ἀγωνία τόν νυμφίο της. Καί ὅταν φαίνεται ὁ νυμφίος μεταπηδᾶ ἀπό τήν ἀγωνία στήν χαρά. Αὐτό ἀκριβῶς τυπώνεται στό σημεῖο αὐτό τῆς Ἀκολουθίας τοῦ Ὄρθρου. Οἱ ψυχές μέ τήν ἀνάγνωση τοῦ Ἑξαψάλμου, στό μέσον τῆς νύχτας τῆς ἁμαρτίας, περιμένουν τόν Μεσσία, τόν ὡραῖο Νυμφίο, τόν Χριστό. Περιμένουν στενάζοντες. Αὐτό εἶναι ὁ Ἑξάψαλμος. Ἀλλά νά! Ἔρχεται ὁ Νυμφίος! «Ἐπέφανεν ἡμῖν»!

6. Μετά τό «Θεός Κύριος...», πού ψάλλει ὁ ψάλτης, λέγονται τά Ἀπολυτίκια τῆς ἑορτῆς ἤ τῶν Ἁγίων τῆς ἡμέρας, γιά τά ὁποῖα μιλήσαμε στήν Ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ. Παλαιότερα ὅμως δέν εἶχαν ὅλοι οἱ Ἅγιοι Ἀπολυτίκια, γι᾽ αὐτό καί δέν λεγόταν τό «Θεός Κύριος...», ἀλλά ψαλλόταν τό «Ἀλληλούϊα» μέ στίχους ἀπό τήν ὠδή τοῦ Ἠσαΐου «ἐκ νυκτός ὀρθρίζει τό πνεῦμα μου πρός Σέ, ὁ Θεός». Καί μετά τό «Ἀλληλούϊα» ψάλλονταν τρία Τριαδικά τροπάρια σύμφωνα μέ τόν ἦχο τῆς Ἑβδομάδος. Σήμερα ὅμως γιά ὅλους σχεδόν τούς Ἁγίους ἔχουμε Ἀπολυτίκιο, καί γι᾽ αὐτό δέν λέμε, ὅπως παλαιά, τό «Ἀλληλούϊα», ἀλλά πάντοτε ψάλλουμε τό «Θεός Κύριος».

Ἀλλά ὑπάρχει μία περίοδος τοῦ ἔτους, πού οἱ μέρες της εἶναι «ἄμνημοι», γιατί δέν ἑορτάζουμε τίς ἡμέρες αὐτές μνῆμες Ἁγίων. Ἡ περίοδος αὐτή εἶναι ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Τίς καθημερινές τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, ἐπειδή ἀκριβῶς σ᾽ αὐτές δέν ἑορτάζουμε Ἁγίους, δέν ψάλλουμε τό «Θεός Κύριος...», ἀλλά τό «Ἀλληλούϊα», ὅπως παλαιά. Ἄς θυμηθοῦμε τίς βραδυνές Ἀκολουθίες τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος πού, ὅπως εἴπαμε, εἶναι ὁ Ὄρθρος τῆς ἄλλης ἡμέρας. Σ᾽ αὐτές τίς Ἀκολουθίες, μετά τόν Ἑξάψαλμο, ἀκοῦμε νά ψάλλεται τό «Ἀλληλούϊα» μέ στίχους ἀπό τήν ὠδή τοῦ Ἠσαΐου «Ἐκ νυκτός ὀρθρίζει τό πνεῦμα μου...».

Σταματῶ ἐδῶ, ἀγαπητοί μου, καί θά συνεχίσουμε μέ τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ τήν σπουδή μας στόν Ὄρθρο στά ἑπόμενά μας κηρύγματα.

Μέ πολλές εὐχές
† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

(συνεχίζεται...)