Γάμος και Μοιχεία: Σημεία των Καιρών
Δημοσιεύτηκε: Τετ Φεβ 14, 2007 7:37 pm
Παρακολούθησα το εν ενεργεία αντίστοιχο θέμα και παρότι πολύ σοβαρό, οι περισσότερες απαντήσεις παρεκτράπησαν. Προτείνω τα διάφορα μέλη να μεταφέρουν τις απόψεις τους εδώ σε ένα άρθρο που θα τις συνοψίζει και να γίνει μια προσπάθεια απο την αρχή, όπου στο μέτρο του δυνατού οι προσωπικοί χαρακτηρισμοί, τα ανέκδοτα και εν πάσει περιπτώσει τα εκτός τόπου και χρόνου δεν θα έχουν θέση.
Κάνω την αρχή παραθέτοντας μια μικρή μελέτη μου/περιγραφή των βασικών του Μυστηρίου(έχοντας κυρίως ως πηγή τον Ι.Μ.Φουντούλη αλλά και τα Πρακτικά σχετικού Συνεδρίου που εξεδόθησαν απο την Ιερά Σύνοδο), ώστε να συμπεριλάβουμε στο όλο θέμα όχι μόνο αυτά που νομίζουμε ως Μοιχεία αλλά και τους "νόμιμους Γάμους" που παρανόμως σήμερα τελούνται και γι΄αυτό η ευθύνη βαρύνει τόσο τους Ιερείς όσο και εμάς τους λαϊκούς.
Τέλος θέτω προς προβληματισμό και 4 παραδείγματα που χαρακτηρίζουν την σημερινή κατάσταση:
1) Το γεγονός πως εκλιπών μεγάλος ηθοποιός χαρακτηρίσθηκε εξαίρετος οικογενειάρχης με δεδομένο διαζύγιο απο μοιχεία και χαρακτηριστική άνεση να ομολογεί την τέτοια διάπραξη απο άνδρες μέσα στο Γάμο("Όποιος δεν το ομολογεί είναι ψεύτης" δήλωνε σε τηλεοπτική συνέντευξη το 1994). Και το σχόλιο του δημοσιογράφου ήταν "αντρίκιο".
2) Αναφορικά με την πρόσφατη δολοφονία του διοικητού του Ι.Κ.Α. μεγάλη εφημερίδα έγραψε: "Κηδεύτηκέ ο ευπατρίδης". Σημειωτέον πως τόσο ο δολοφόνος όσο και η σύζυγος του και ερωμένη του εκλιπόντος, ομολόγησαν την ενυπάρχουσα Μοιχεία.
3) Σε κώμη της Ελλαδικής, επετράπη σχετικά πρόσφατα η τέλεση 2ου Γάμου όπου αμφότεροι οι προσερχόμενοι διέλυσαν τις οικογένειές τους.
4) Σε Γάμο ή σε νυμφικό τραπέζι(ή και στα δύο δεν θυμάμαι καλά) δύο πασίγνωστων δημοσιογράφων, παραβρέθηκε και χοροστάτησε Αρχιερεύς της Ελλαδικής Εκκλησίας(δεν έχει σημασία το ποιός).
ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ
Ιστορική Εξέλιξη:
Η Εκκλησία από την σύστασή της, εξαίρει τον Γάμο, καθαγιάζοντάς τον ως Μυστήριο μεταδοτικό της Θ. Χάριτος. Όμως δεν έχουμε στοιχεία περί ευλογίας αυτού καίτοι ο Απόστολος Παύλος πραγματοποίησε ιδιαιτέρα αναφορά στο Μυστήριο και στην θέση που τα μέλη του οφείλουν να έχουν απέναντί του. Πάντως ο Γάμος αποτελεί μια τελετή πανανθρώπινη. Ως εκ τούτου, δεν μπορεί οι Ιουδαίοι ή οι Εθνικοί που προσήλθαν στον Χριστιανισμό να έπραξαν ένα Γάμο χωρίς ουσιαστική ακολουθία, όταν οι θρησκείες που απαρνήθηκαν διέθεταν συγκεκριμένη λατρεία και τάξει.
Πάντως το θέμα είναι πολύπλοκό, δεδομένου πως στον Χριστιανισμό προσέρχονταν και ήδη έγγαμοι. Για παράδειγμα, δεν είναι γνωστό τι γίνονταν σε περίπτωση που ένα ήδη ζεύγος προσέρχονταν στον Χριστιανισμό. Παντρεύονταν ξανά ή υπήρχε ανοχή του εξωχριστιανικού Γάμου; Ή σε άλλη περίπτωση, τι γινόταν όταν από ένα ζεύγος μόνο ο ένας προσέρχονταν; Η απάντηση του Αποστόλου Παύλου να μην διαλύεται ο γάμος τους, δίδει πιθανότητες της υπό όρους ανοχής του αυτού γάμου.
Η εξ εθνών επίδραση, ίσως είναι ο λόγος για την μη ιδιαιτέρα ανάπτυξη και μαρτυρία συγκεκριμένης ακολουθίας κατά την Πρωτοχριστιανική Περίοδο.
Η πρώτη πληροφορία για τον Γάμο, θα έρθει στα όρια 1ου και 2ου αιώνος(Ιγνάτιος ο Θεοφόρος{+113}), με την οποία προτρέπεται η ευλογία και συγκατάβαση του επισκόπου στην σύναψη του Γάμου.
Η επίθεση των χειρών του ιερέως, μαρτυρείται προ του 215(Κλήμης Αλεξανδρεύς).
Πολύ ενδιαφέρουσα για την περίοδο αυτή είναι η παρατήρηση του π. Κωνσταντίνου Καραϊσαρίδη, πως φράσεις του Ωριγένους(+254) για τον Γάμο είναι κοινές με την Ευχολογία του Βαρβερινού κώδικος 336, του αρχαιοτέρου δηλαδή(Η΄ αιών) ολοκληρωμένου Λειτουργικού Κώδικος που υπάρχει. Αυτό δύο τινά μπορεί να σημαίνει: α) πως το λεξιλόγιο αυτό του Ωριγένους, αναφέρεται σε εν χρήσει Ευχολόγιο Γάμου ή β) πως η θεολογία του Ωριγένους περί το Βάπτισμα επηρέασε την όλη ακολουθία.
Ο Γάμος, όπως και κάθε Μυστήριο, ήταν συνδεδεμένο με την Θ. Λειτουργία. Το πότε ακριβώς έγινε αυτή η σύζευξη είναι άγνωστο, εντούτοις οι έμμεσες πηγές τείνουν προς τον 4ο αιώνα το αργότερο, ενώ οι παλαιότερες άμεσες πηγές είναι Λατινικές και ανάγονται στον 5ο αιώνα(Ευχολόγιο Λέοντος{440–461}, Γελασιανό Ευχολόγιο{492–496}).
Η συνήθης Μετάληψη, προέρχονταν εκ Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων, χωρίς να λείπει η Μετάληψη από την Τελεία Λειτουργία που ακολουθούσε. Εντούτοις τα εν λόγω Προηγιασμένα Δώρα, δεν Προ–αγιάζονταν με τρόπο ανάλογο της εν Σαρακοστή Τελετής.
Επίσης και κατά την Ύστερη Βυζαντινή Εποχή(ΙΒ΄ αιών), εφαρμόσθηκαν και Ακολουθίες Γάμου που δεν εμπεριείχαν Μετάληψη, αλλά απλά το αυτό κοινό ποτήριο οίνου.
Ως προς το Εισόδιο του ζεύγους και την στιγμή που αυτό κοινωνούσε, δεν υπάρχει σταθερά. Πάντως ο Θεόδωρος ο Στουδίτης, καταγράφει την πρακτική της εποχής του(δεν ξέρω αν και για τον Γάμο μπορούμε να μιλήσουμε για Μοναχικό και Κοσμικό Τυπικό{φαντάζομαι πως όχι}). Κατ΄ αυτήν, οι Μελλόνυμφοι παρέμεναν στον Νάρθηκα μέχρι και το πέρας της Θ. Λειτουργίας και κοινωνούσαν αμέσως. Κατά την διάρκεια του Εισοδίου, ψέλνονταν όλος ο ρκζ΄ Ψαλμός: «Μακάριοι πάντες οι φοβούμενοι τον Κύριο…».
Του Εισοδίου έπονταν οι καλεσμένοι(προφανώς από τα πλάγια κλίτη και όχι από το Κεντρικό). Μέχρι να ολοκληρωθεί η πομπική ακολουθία τους και να ασπασθούν όλοι το Ευαγγέλιο και τα Στέφανα, ψέλνονταν(προφανώς μετά ή πολύ μετά τον Η΄ αιώνα) τα Αναστάσιμα Θεοτοκία «Εν τη Ερυθρά Θαλάσση…» ή «Την Παγκόσμιο Δόξα…».
Πρώτα γινόταν η Στέψη και μετά η Άρμοση(Σιναϊτικός Κώδιξ 958 10ου αιώνος).
Τα Γραφικά Αναγνώσματα που υπάρχουν και σήμερα, επιλέχθηκαν το αργότερο τον ΙΔ΄ αιώνα.
Ο Κυκλικός Χορός Καθοσιώσεως δεν εντόπησα προσωπικά το πότε καθιερώθηκε. Δεν αποκλείεται πάντως να έχει και πανάρχαιες ρίζες, αναγόμενο είτε στην Π.Δ., είτε στην Αρχαία Ελλάδα όπου η Νύμφη περιφέρονταν γύρω από την οικογενειακή Εστία.
Δεύτερος Γάμος: Κριτήρια ώστε να είναι νόμιμος
Είναι άγνωστο το πότε καταρτίστηκε ιδιαιτέρα Ακολουθία εις Δίγαμον, δηλαδή δευτέρου Γάμου. Το αργότερο πάντως τον Δ΄ αιώνα και αναμφίβολα υποδεεστέρα από την αντίστοιχη του 1ου Γάμου(Χρυσόστομος). Η Εκκλησία πάντως και παρά την συγκατάβαση, υπήρξε πολύ επιφυλακτική στην Διγαμία και εννοείται για περιπτώσεις χηρείας(σύμφωνα με τον Απόστολο Παύλο για χήρες γυναίκες "ταις χήραις") ! Πάντως στην Ακολουθία αυτή, δεν επιτρέπεται Κανονικά α) η Παρουσία επισκόπου, β) η Τέλεση Στέψεως και γ) η Συμμετοχή του ιερέως στη συνεστίαση–γλέντι. Η αρνητική στάση αυτή, υπήρξε κοινή για Ανατολή και Δύση.
Τέλος, πολύ σημαντική στιγμή για το Εκκλησιαστικό Δίκαιο, είναι η πράξη του Ιουστινιανού του 537, όπου και αστικά κατοχυρώνεται ο θρησκευτικός Γάμος.
Παράλληλα βέβαια, ο Γάμος μπορούσε να τελεστεί με πολιτική έγγραφη βεβαίωση, ή με προφορική βεβαίωση μεταξύ φίλων.
Αργότερα, με την Νεαρά 89 του Λέοντος του ΣΤ΄(τέλη 9ου αιώνος), Ιεροτελεστία και Γάμος γίνονται ένα. Το υποχρεωτικό αυτό του θρησκευτικού, παρέμεινε μέχρι το 1982.
Σχόλια επί της σημερινής τελέσεως:
Η Ακολουθία, ήδη από τον ΙΣΤ΄ αιώνα, τελείται πλην εξαιρέσεων αυτόνομα και εκτός της Θ. Λειτουργίας. Οι λόγοι εντοπίζονται είτε σε συχνή διαπίστωση προγαμιαίων σχέσεων, είτε σε συχνή τέλεση Γάμου μεταξύ εξαδέλφων και κυρίως γιατί κατά την Τουρκοκρατία συχνά τελούνταν ο Γάμος κατ΄ οίκον.
Συνεχίζει να τελείται εκτός πενθίμων περιόδων και κατά κανόνα Σάββατο ή Κυριακή, περισσότερο πάντως για να βολεύονται οι προσκεκλημένοι ή το γλέντι, και όχι τόσο ώστε να είναι σε ημέρα Θ. Λειτουργίας προς παροχή δυνατότητος Μεταλήψεως.
Κατά το Εισόδιο, ψέλνεται το Άξιον Εστί πλέον και όχι ο Ψαλμός ρκζ΄. Ο τελευταίος βέβαια, δεν έχει πλήρως απαλειφθεί, αφού ο πρώτος στίχος ψέλνεται αμέσως μετά.
Η Άρμοση, πλέον, τελείται προ της Στέψεως.
Ο Χαιρετισμός γίνεται στο τέλος, όπου και έχουν μεταφερθεί τα Αναστάσιμα Θεοτοκία.
[col
or=darkred]Κανονικές Προϋποθέσεις του Γάμου
Ο Γάμος για να τελεστεί απαιτεί, σε σχέση με άλλα Μυστήρια, την πλήρωση συγκεκριμένων προϋποθέσεων. Όπως: α) η μη βίαια προσαγωγή της Νύμφης ή του Νυμφίου προς Γάμο(Α΄ Λαοδικείας, ΚΖ΄ Δ΄ Οικουμενικής). Και η συγκατάθεση των γονέων επιβάλλεται, τουλάχιστον κατά του Κανόνες του Μ. Βασιλείου(ΛΗ΄ & ΜΒ΄).
Κυρίως, όμως, επιβάλλεται η μη ύπαρξη Κωλύματος. Και αυτά συνοπτικά είναι:
Ύπαρξη Χειροτονίας είτε εν ισχύ είτε εν καθαιρέσει αφού παραμένει αδιάλειπτη.
Ύπαρξη Μοναχικής Κουράς.
Ύπαρξη συγκεκριμένου Βαθμού Συγγενείας.
Τέλεση Μοιχείας.
Εν ισχύ Γάμος ή Μνηστεία εξ Ιερολογίας.
Τέλεση ήδη τριών Γάμων.
Το Ετερόδοξο ή Αιρετικό του Νυμφίου ή της Νύμφης.
Η προσωρινά Πένθιμη Περίοδος(π.χ. Σαρακοστή)
Ως προς τα παραπάνω, να σχολιάσουμε μόνο τα εξής:
α) Πολλά από τα παραπάνω κωλύματα σήμερα καταστρατηγούνται,
β) ο δεύτερος Γάμος –Διγαμία–, επιτρέπονταν κατά παραχώρηση και για λόγους μόνο χηρείας. Αργότερα επετράπη ο τρίτος και η χηρεία είτε παρακάμφθηκε άμεσα, είτε προκρίθηκε η βίαια προσαγωγή των γυναικών σε Μονές,
γ) στην πορεία επετράπη και ο τρίτος Γάμος,
δ) ως προς τον τέταρτο Γάμο, είναι γνωστή η Ιστορία Κωνσταντινουπολίτη Αυτοκράτορα, ο οποίος προσωρινά επέβαλε και τον 4ο Γάμο ως δυνατό, κάτι που η Δύση τότε για λόγους πολιτικής επέτρεψε.
ε) είναι συζητήσιμο σήμερα, κατά πόσο ιερεύς ή μοναχός που αποποιήθηκε την ιδιότητά του ή καθηρέθη θα εμποδισθεί κατά την σύναψη Γάμου και
στ) ο Γάμος με ετερόδοξο σήμερα παρατύπως και κατ΄ εξαίρεση(sic) επιτρέπεται.
Θεολογία ή συμβολική των τελουμένων:
Το Δαχτυλίδι επείχε ήδη από τα Προϊστορικά χρόνια θέση σφραγίδος και ιδιότητος. Λέγεται βέβαια πως αποτελεί κατάλοιπο αλυσίδος, κάτι που ως ειδωλολατρικό έθιμο καταπολέμησε ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς. Και τα δύο βέβαια μπορεί να έχουν βάση, αφού το δαχτυλίδι μπορεί να αποτελεί τόσο αλληγορία του Βασιλικού αξιώματος που φέρουν οι Νεόνυμφοι, μην λησμονούμε την είσοδό τους εκ της Βασιλείου πύλης, όσο και ως κρίκος, δηλώνοντας την ασφάλεια και το απαραβίαστο του Γάμου. Ζητούμενα εν προκειμένω εκ των ων ούκ άνευ.
Η Τριπλή Αλλαγή των δακτυλιδιών της Μνηστείας, εκτός από τον καθαρά Τριαδολογικό χαρακτήρα, έχει συσχετιστεί μεταφορικά με το Βάπτισμα. Γιατί όπως το Βάπτισμα είναι προοίμιο της Θ. Ευχαριστίας, έτσι και τα δύο παραπάνω ταυτίζονται κατ΄ αντιστοιχία με την Μνηστεία και τον Γάμο.
Το Θυμίαμα, γενικά σχετίζεται με την πνευματική ευωδία της παρουσίας του Αγίου Πνεύματος και γενικά ως πανάρχαιο προνόμιο αποκλειστικό πρόσφορο προς τον Θεό ή τους θεούς.
Ο Προπομπός των Λαμπάδων, σχετίζεται είτε με το παράδειγμα των φρονίμων παρθένων, είτε με το Εισόδιο της Θεοτόκου και τον σχετικό ψαλμό «Εξηρεύξατο η καρδία μου».
Η Άρμοση των χειρών, είτε αντλεί από τον Τωβίτ(«και λαβών της χειρός αυτής παρέδωκεν αυτή…»), είτε προβάλει την υπό του Θεού σύζευξη κατά τον Γάμο.
Γενικά η Στέψη σχετίζεται με την Χριστιανική Νίκη(είτε ως Παρθενία, είτε ως Μαρτύριο, είτε Σωτηρία), με το Βασιλικό αξίωμα και τις σχετικές περί Στέφους αναφορές της Κ.Δ. Την προς την παρθενία πάντως Ερμηνευτική, υποδεικνύει μάλλον η απαγόρευση Στέψεως κατά την Διγαμία.
Το σημερινό κοινό ποτήριο οίνου είναι κατάλοιπο της συνδέσεως του Γάμου με την Θ. Κοινωνία. Πάντως δύο ποτήρια οίνου, υπάρχουν στον Γάμο του Ταλμούδ και δεν θα πρέπει να αποκλείεται η επιρροή από τον Εβραϊκό Γάμο.
Ο Νυμφικός χορός, είναι ένας κατεξοχήν θριαμβευτικός χορός, ο οποίος πάντως δεν στέκεται μόνο στην παρούσα χαρά, αλλά και στην Νίκη επί του Θανάτου και την Παρθενία(«Ησαΐα χόρευε η Παρθένος… ») και το έπαθλο που θα λάβουν εάν ως έγγαμοι αγωνιστούν τον αγώνα τον καλό και τηρήσουν την Πίστη(«Άγιοι Μάρτυρες, οι καλώς αθλήσαντες…»).
Τέλος η κατάθεση των Στεφάνων επί της Αγίας Τραπέζης, σχετίζεται με το αδιάσπαστο του Γάμου και ίσως με την υπενθύμιση πως δίδεται Όρκος επί του Θυσιαστηρίου με ότι αυτό συνεπάγεται σύμφωνα με τον Λόγο του Κυρίου.
Με εκτίμηση Κόττης Κωνσταντίνος
Κάνω την αρχή παραθέτοντας μια μικρή μελέτη μου/περιγραφή των βασικών του Μυστηρίου(έχοντας κυρίως ως πηγή τον Ι.Μ.Φουντούλη αλλά και τα Πρακτικά σχετικού Συνεδρίου που εξεδόθησαν απο την Ιερά Σύνοδο), ώστε να συμπεριλάβουμε στο όλο θέμα όχι μόνο αυτά που νομίζουμε ως Μοιχεία αλλά και τους "νόμιμους Γάμους" που παρανόμως σήμερα τελούνται και γι΄αυτό η ευθύνη βαρύνει τόσο τους Ιερείς όσο και εμάς τους λαϊκούς.
Τέλος θέτω προς προβληματισμό και 4 παραδείγματα που χαρακτηρίζουν την σημερινή κατάσταση:
1) Το γεγονός πως εκλιπών μεγάλος ηθοποιός χαρακτηρίσθηκε εξαίρετος οικογενειάρχης με δεδομένο διαζύγιο απο μοιχεία και χαρακτηριστική άνεση να ομολογεί την τέτοια διάπραξη απο άνδρες μέσα στο Γάμο("Όποιος δεν το ομολογεί είναι ψεύτης" δήλωνε σε τηλεοπτική συνέντευξη το 1994). Και το σχόλιο του δημοσιογράφου ήταν "αντρίκιο".
2) Αναφορικά με την πρόσφατη δολοφονία του διοικητού του Ι.Κ.Α. μεγάλη εφημερίδα έγραψε: "Κηδεύτηκέ ο ευπατρίδης". Σημειωτέον πως τόσο ο δολοφόνος όσο και η σύζυγος του και ερωμένη του εκλιπόντος, ομολόγησαν την ενυπάρχουσα Μοιχεία.
3) Σε κώμη της Ελλαδικής, επετράπη σχετικά πρόσφατα η τέλεση 2ου Γάμου όπου αμφότεροι οι προσερχόμενοι διέλυσαν τις οικογένειές τους.
4) Σε Γάμο ή σε νυμφικό τραπέζι(ή και στα δύο δεν θυμάμαι καλά) δύο πασίγνωστων δημοσιογράφων, παραβρέθηκε και χοροστάτησε Αρχιερεύς της Ελλαδικής Εκκλησίας(δεν έχει σημασία το ποιός).
ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ
Ιστορική Εξέλιξη:
Η Εκκλησία από την σύστασή της, εξαίρει τον Γάμο, καθαγιάζοντάς τον ως Μυστήριο μεταδοτικό της Θ. Χάριτος. Όμως δεν έχουμε στοιχεία περί ευλογίας αυτού καίτοι ο Απόστολος Παύλος πραγματοποίησε ιδιαιτέρα αναφορά στο Μυστήριο και στην θέση που τα μέλη του οφείλουν να έχουν απέναντί του. Πάντως ο Γάμος αποτελεί μια τελετή πανανθρώπινη. Ως εκ τούτου, δεν μπορεί οι Ιουδαίοι ή οι Εθνικοί που προσήλθαν στον Χριστιανισμό να έπραξαν ένα Γάμο χωρίς ουσιαστική ακολουθία, όταν οι θρησκείες που απαρνήθηκαν διέθεταν συγκεκριμένη λατρεία και τάξει.
Πάντως το θέμα είναι πολύπλοκό, δεδομένου πως στον Χριστιανισμό προσέρχονταν και ήδη έγγαμοι. Για παράδειγμα, δεν είναι γνωστό τι γίνονταν σε περίπτωση που ένα ήδη ζεύγος προσέρχονταν στον Χριστιανισμό. Παντρεύονταν ξανά ή υπήρχε ανοχή του εξωχριστιανικού Γάμου; Ή σε άλλη περίπτωση, τι γινόταν όταν από ένα ζεύγος μόνο ο ένας προσέρχονταν; Η απάντηση του Αποστόλου Παύλου να μην διαλύεται ο γάμος τους, δίδει πιθανότητες της υπό όρους ανοχής του αυτού γάμου.
Η εξ εθνών επίδραση, ίσως είναι ο λόγος για την μη ιδιαιτέρα ανάπτυξη και μαρτυρία συγκεκριμένης ακολουθίας κατά την Πρωτοχριστιανική Περίοδο.
Η πρώτη πληροφορία για τον Γάμο, θα έρθει στα όρια 1ου και 2ου αιώνος(Ιγνάτιος ο Θεοφόρος{+113}), με την οποία προτρέπεται η ευλογία και συγκατάβαση του επισκόπου στην σύναψη του Γάμου.
Η επίθεση των χειρών του ιερέως, μαρτυρείται προ του 215(Κλήμης Αλεξανδρεύς).
Πολύ ενδιαφέρουσα για την περίοδο αυτή είναι η παρατήρηση του π. Κωνσταντίνου Καραϊσαρίδη, πως φράσεις του Ωριγένους(+254) για τον Γάμο είναι κοινές με την Ευχολογία του Βαρβερινού κώδικος 336, του αρχαιοτέρου δηλαδή(Η΄ αιών) ολοκληρωμένου Λειτουργικού Κώδικος που υπάρχει. Αυτό δύο τινά μπορεί να σημαίνει: α) πως το λεξιλόγιο αυτό του Ωριγένους, αναφέρεται σε εν χρήσει Ευχολόγιο Γάμου ή β) πως η θεολογία του Ωριγένους περί το Βάπτισμα επηρέασε την όλη ακολουθία.
Ο Γάμος, όπως και κάθε Μυστήριο, ήταν συνδεδεμένο με την Θ. Λειτουργία. Το πότε ακριβώς έγινε αυτή η σύζευξη είναι άγνωστο, εντούτοις οι έμμεσες πηγές τείνουν προς τον 4ο αιώνα το αργότερο, ενώ οι παλαιότερες άμεσες πηγές είναι Λατινικές και ανάγονται στον 5ο αιώνα(Ευχολόγιο Λέοντος{440–461}, Γελασιανό Ευχολόγιο{492–496}).
Η συνήθης Μετάληψη, προέρχονταν εκ Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων, χωρίς να λείπει η Μετάληψη από την Τελεία Λειτουργία που ακολουθούσε. Εντούτοις τα εν λόγω Προηγιασμένα Δώρα, δεν Προ–αγιάζονταν με τρόπο ανάλογο της εν Σαρακοστή Τελετής.
Επίσης και κατά την Ύστερη Βυζαντινή Εποχή(ΙΒ΄ αιών), εφαρμόσθηκαν και Ακολουθίες Γάμου που δεν εμπεριείχαν Μετάληψη, αλλά απλά το αυτό κοινό ποτήριο οίνου.
Ως προς το Εισόδιο του ζεύγους και την στιγμή που αυτό κοινωνούσε, δεν υπάρχει σταθερά. Πάντως ο Θεόδωρος ο Στουδίτης, καταγράφει την πρακτική της εποχής του(δεν ξέρω αν και για τον Γάμο μπορούμε να μιλήσουμε για Μοναχικό και Κοσμικό Τυπικό{φαντάζομαι πως όχι}). Κατ΄ αυτήν, οι Μελλόνυμφοι παρέμεναν στον Νάρθηκα μέχρι και το πέρας της Θ. Λειτουργίας και κοινωνούσαν αμέσως. Κατά την διάρκεια του Εισοδίου, ψέλνονταν όλος ο ρκζ΄ Ψαλμός: «Μακάριοι πάντες οι φοβούμενοι τον Κύριο…».
Του Εισοδίου έπονταν οι καλεσμένοι(προφανώς από τα πλάγια κλίτη και όχι από το Κεντρικό). Μέχρι να ολοκληρωθεί η πομπική ακολουθία τους και να ασπασθούν όλοι το Ευαγγέλιο και τα Στέφανα, ψέλνονταν(προφανώς μετά ή πολύ μετά τον Η΄ αιώνα) τα Αναστάσιμα Θεοτοκία «Εν τη Ερυθρά Θαλάσση…» ή «Την Παγκόσμιο Δόξα…».
Πρώτα γινόταν η Στέψη και μετά η Άρμοση(Σιναϊτικός Κώδιξ 958 10ου αιώνος).
Τα Γραφικά Αναγνώσματα που υπάρχουν και σήμερα, επιλέχθηκαν το αργότερο τον ΙΔ΄ αιώνα.
Ο Κυκλικός Χορός Καθοσιώσεως δεν εντόπησα προσωπικά το πότε καθιερώθηκε. Δεν αποκλείεται πάντως να έχει και πανάρχαιες ρίζες, αναγόμενο είτε στην Π.Δ., είτε στην Αρχαία Ελλάδα όπου η Νύμφη περιφέρονταν γύρω από την οικογενειακή Εστία.
Δεύτερος Γάμος: Κριτήρια ώστε να είναι νόμιμος
Είναι άγνωστο το πότε καταρτίστηκε ιδιαιτέρα Ακολουθία εις Δίγαμον, δηλαδή δευτέρου Γάμου. Το αργότερο πάντως τον Δ΄ αιώνα και αναμφίβολα υποδεεστέρα από την αντίστοιχη του 1ου Γάμου(Χρυσόστομος). Η Εκκλησία πάντως και παρά την συγκατάβαση, υπήρξε πολύ επιφυλακτική στην Διγαμία και εννοείται για περιπτώσεις χηρείας(σύμφωνα με τον Απόστολο Παύλο για χήρες γυναίκες "ταις χήραις") ! Πάντως στην Ακολουθία αυτή, δεν επιτρέπεται Κανονικά α) η Παρουσία επισκόπου, β) η Τέλεση Στέψεως και γ) η Συμμετοχή του ιερέως στη συνεστίαση–γλέντι. Η αρνητική στάση αυτή, υπήρξε κοινή για Ανατολή και Δύση.
Τέλος, πολύ σημαντική στιγμή για το Εκκλησιαστικό Δίκαιο, είναι η πράξη του Ιουστινιανού του 537, όπου και αστικά κατοχυρώνεται ο θρησκευτικός Γάμος.
Παράλληλα βέβαια, ο Γάμος μπορούσε να τελεστεί με πολιτική έγγραφη βεβαίωση, ή με προφορική βεβαίωση μεταξύ φίλων.
Αργότερα, με την Νεαρά 89 του Λέοντος του ΣΤ΄(τέλη 9ου αιώνος), Ιεροτελεστία και Γάμος γίνονται ένα. Το υποχρεωτικό αυτό του θρησκευτικού, παρέμεινε μέχρι το 1982.
Σχόλια επί της σημερινής τελέσεως:
Η Ακολουθία, ήδη από τον ΙΣΤ΄ αιώνα, τελείται πλην εξαιρέσεων αυτόνομα και εκτός της Θ. Λειτουργίας. Οι λόγοι εντοπίζονται είτε σε συχνή διαπίστωση προγαμιαίων σχέσεων, είτε σε συχνή τέλεση Γάμου μεταξύ εξαδέλφων και κυρίως γιατί κατά την Τουρκοκρατία συχνά τελούνταν ο Γάμος κατ΄ οίκον.
Συνεχίζει να τελείται εκτός πενθίμων περιόδων και κατά κανόνα Σάββατο ή Κυριακή, περισσότερο πάντως για να βολεύονται οι προσκεκλημένοι ή το γλέντι, και όχι τόσο ώστε να είναι σε ημέρα Θ. Λειτουργίας προς παροχή δυνατότητος Μεταλήψεως.
Κατά το Εισόδιο, ψέλνεται το Άξιον Εστί πλέον και όχι ο Ψαλμός ρκζ΄. Ο τελευταίος βέβαια, δεν έχει πλήρως απαλειφθεί, αφού ο πρώτος στίχος ψέλνεται αμέσως μετά.
Η Άρμοση, πλέον, τελείται προ της Στέψεως.
Ο Χαιρετισμός γίνεται στο τέλος, όπου και έχουν μεταφερθεί τα Αναστάσιμα Θεοτοκία.
[col
or=darkred]Κανονικές Προϋποθέσεις του Γάμου
Ο Γάμος για να τελεστεί απαιτεί, σε σχέση με άλλα Μυστήρια, την πλήρωση συγκεκριμένων προϋποθέσεων. Όπως: α) η μη βίαια προσαγωγή της Νύμφης ή του Νυμφίου προς Γάμο(Α΄ Λαοδικείας, ΚΖ΄ Δ΄ Οικουμενικής). Και η συγκατάθεση των γονέων επιβάλλεται, τουλάχιστον κατά του Κανόνες του Μ. Βασιλείου(ΛΗ΄ & ΜΒ΄).
Κυρίως, όμως, επιβάλλεται η μη ύπαρξη Κωλύματος. Και αυτά συνοπτικά είναι:
Ύπαρξη Χειροτονίας είτε εν ισχύ είτε εν καθαιρέσει αφού παραμένει αδιάλειπτη.
Ύπαρξη Μοναχικής Κουράς.
Ύπαρξη συγκεκριμένου Βαθμού Συγγενείας.
Τέλεση Μοιχείας.
Εν ισχύ Γάμος ή Μνηστεία εξ Ιερολογίας.
Τέλεση ήδη τριών Γάμων.
Το Ετερόδοξο ή Αιρετικό του Νυμφίου ή της Νύμφης.
Η προσωρινά Πένθιμη Περίοδος(π.χ. Σαρακοστή)
Ως προς τα παραπάνω, να σχολιάσουμε μόνο τα εξής:
α) Πολλά από τα παραπάνω κωλύματα σήμερα καταστρατηγούνται,
β) ο δεύτερος Γάμος –Διγαμία–, επιτρέπονταν κατά παραχώρηση και για λόγους μόνο χηρείας. Αργότερα επετράπη ο τρίτος και η χηρεία είτε παρακάμφθηκε άμεσα, είτε προκρίθηκε η βίαια προσαγωγή των γυναικών σε Μονές,
γ) στην πορεία επετράπη και ο τρίτος Γάμος,
δ) ως προς τον τέταρτο Γάμο, είναι γνωστή η Ιστορία Κωνσταντινουπολίτη Αυτοκράτορα, ο οποίος προσωρινά επέβαλε και τον 4ο Γάμο ως δυνατό, κάτι που η Δύση τότε για λόγους πολιτικής επέτρεψε.
ε) είναι συζητήσιμο σήμερα, κατά πόσο ιερεύς ή μοναχός που αποποιήθηκε την ιδιότητά του ή καθηρέθη θα εμποδισθεί κατά την σύναψη Γάμου και
στ) ο Γάμος με ετερόδοξο σήμερα παρατύπως και κατ΄ εξαίρεση(sic) επιτρέπεται.
Θεολογία ή συμβολική των τελουμένων:
Το Δαχτυλίδι επείχε ήδη από τα Προϊστορικά χρόνια θέση σφραγίδος και ιδιότητος. Λέγεται βέβαια πως αποτελεί κατάλοιπο αλυσίδος, κάτι που ως ειδωλολατρικό έθιμο καταπολέμησε ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς. Και τα δύο βέβαια μπορεί να έχουν βάση, αφού το δαχτυλίδι μπορεί να αποτελεί τόσο αλληγορία του Βασιλικού αξιώματος που φέρουν οι Νεόνυμφοι, μην λησμονούμε την είσοδό τους εκ της Βασιλείου πύλης, όσο και ως κρίκος, δηλώνοντας την ασφάλεια και το απαραβίαστο του Γάμου. Ζητούμενα εν προκειμένω εκ των ων ούκ άνευ.
Η Τριπλή Αλλαγή των δακτυλιδιών της Μνηστείας, εκτός από τον καθαρά Τριαδολογικό χαρακτήρα, έχει συσχετιστεί μεταφορικά με το Βάπτισμα. Γιατί όπως το Βάπτισμα είναι προοίμιο της Θ. Ευχαριστίας, έτσι και τα δύο παραπάνω ταυτίζονται κατ΄ αντιστοιχία με την Μνηστεία και τον Γάμο.
Το Θυμίαμα, γενικά σχετίζεται με την πνευματική ευωδία της παρουσίας του Αγίου Πνεύματος και γενικά ως πανάρχαιο προνόμιο αποκλειστικό πρόσφορο προς τον Θεό ή τους θεούς.
Ο Προπομπός των Λαμπάδων, σχετίζεται είτε με το παράδειγμα των φρονίμων παρθένων, είτε με το Εισόδιο της Θεοτόκου και τον σχετικό ψαλμό «Εξηρεύξατο η καρδία μου».
Η Άρμοση των χειρών, είτε αντλεί από τον Τωβίτ(«και λαβών της χειρός αυτής παρέδωκεν αυτή…»), είτε προβάλει την υπό του Θεού σύζευξη κατά τον Γάμο.
Γενικά η Στέψη σχετίζεται με την Χριστιανική Νίκη(είτε ως Παρθενία, είτε ως Μαρτύριο, είτε Σωτηρία), με το Βασιλικό αξίωμα και τις σχετικές περί Στέφους αναφορές της Κ.Δ. Την προς την παρθενία πάντως Ερμηνευτική, υποδεικνύει μάλλον η απαγόρευση Στέψεως κατά την Διγαμία.
Το σημερινό κοινό ποτήριο οίνου είναι κατάλοιπο της συνδέσεως του Γάμου με την Θ. Κοινωνία. Πάντως δύο ποτήρια οίνου, υπάρχουν στον Γάμο του Ταλμούδ και δεν θα πρέπει να αποκλείεται η επιρροή από τον Εβραϊκό Γάμο.
Ο Νυμφικός χορός, είναι ένας κατεξοχήν θριαμβευτικός χορός, ο οποίος πάντως δεν στέκεται μόνο στην παρούσα χαρά, αλλά και στην Νίκη επί του Θανάτου και την Παρθενία(«Ησαΐα χόρευε η Παρθένος… ») και το έπαθλο που θα λάβουν εάν ως έγγαμοι αγωνιστούν τον αγώνα τον καλό και τηρήσουν την Πίστη(«Άγιοι Μάρτυρες, οι καλώς αθλήσαντες…»).
Τέλος η κατάθεση των Στεφάνων επί της Αγίας Τραπέζης, σχετίζεται με το αδιάσπαστο του Γάμου και ίσως με την υπενθύμιση πως δίδεται Όρκος επί του Θυσιαστηρίου με ότι αυτό συνεπάγεται σύμφωνα με τον Λόγο του Κυρίου.
Με εκτίμηση Κόττης Κωνσταντίνος